Angafoota Oduu
Dhiiga keenya arjoomuun lubbuu ummata keenyaa baraaruu keenyatti niboonna
Aug 7, 2025 26
Hagayya 01/2017(TOI)- Dhiiga keenya arjoomuun lubbuu ummata keenyaa baraaruu keenyatti niboonna jedhan hooggantoonnii fi hojjettoonni tajaajila immigireeshinii fi lammummaa beeksisa. Hooggantoonnii fi hojjettoonni tajaajila immigireeshinii fi lammummaa mata duree “Dhiiga koo lammii kktiif” jedhuun tajaajila tola ooltummaa gannaatiin sagantaa dhiiga arjoomuu gaggeesaniiru. Hoogganaan waajjira daarektara olaanaa tajaajilichaa obbo Mikaa’el Indaalaa akka jedhanitti, tajaajilichi hojiiwwan tola ooltummaarratti hirmaachuun ittigaafatama hawaasummaa ahaa jira. Dhiigni guyyaa har’aa arjoomaa jirus qaama hojii kanaa ta’uu eeranii, fuulduras harka qalleeyyiif maaddii qooduu, daa’imman maatii isaanii dhabaniif meeshaa barnootaa guutuu fi kkf cimsee akka ittifufu himaniiru. Tajaajla baankii dhiigaa fi tiishuutti ogeettiin barnootaa fi dadammaqsaa siistar Asaggaash Goosaa, fayya buleessi umuriinsaa wagga 18 amm 65 ta’ee fi ulfinnisaa kiiloo giraama 45 ol ta’e dhiiga arjoomuu akka danda’u ibsaniiru. Dhiigni arjoomamu lammiilee sababa dahumsaa, balaa tasaa, kaansarii fi sababa waldhaansa baqaqsanii hodhuutiin lammiilee hanqina dhiigaaf saaxilamaniif kan oolu ta’uu beeksisaniiru. Hojjettoota tajaajilichaa dhiiga arjooman keessaa obbo muluuqan Ayyaenoo waggaa waggaan dhiiga arjoomaa fuuldurattis waggaatti al sadii arjoomuuf qophaa’uusaanii ibsaniiru. Obbo Miiliyoon Geetaachoo gamasaaniin dhiiga arjoomuun lammiilee dhiiga dhabuun rakkataniif lubbuu kennee ta’uu eeranii, dhiignin arjoomu lubbu kan baraaru ta’uunsaa naboonsaa jedhaniiru
Lammiilee Lolaa laga Awaashiin buqqa’anii fi Miidhaman gargaarsaa fi deeggarsa gochuuf  tattaaffiin qindoominaa taassifamaa jira
Aug 7, 2025 44
Hagayya 01/2017(TOI)-Naannoo Oromiyaa Godina Shawaa lixaa fi Shawaa Kibba lixaatti Lagni Awash guutuun lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahe gargaaruuf sochiin qindoominaa taassifamaa jiraachuu Buusaa Gonofaa naannoo Oromiyaa beeksise. Itti Aanaan Itti Gaafatamaan Buusaa Gonofaa Naannoo Oromiyaa Obbo Tasfaayee Haayiluu TOI’f akka ibsanitti, rooba cimaa tibbana roobeen lagni Awaash guutee Godina Shawaa Kibba Lixa fi Godina Shawaa lixaa mana jireenyaa fi ooyruu qonnaa irra dhangala’uun miidhaa geessiseera. Keessumaa hawaasni Godina Shawaa kibba lixaa Aanaawwan Daawoo, Iluu fi Sabbataa hawaas jiraatan miidhaaf saaxiamuu isaanii ibsaniiru. Jiraatttonni Godina Shawaa lixaa Aanaawwan Ejeree, Ejersa lafoo, fi Walmaraa haaluma wal fakkaatuun miidhaan akka irra gahe dubbataniiru. Kanaanis gandoota Aanaawwan ja’a keessaasatti argaman kudhan irratti miidhaa geessisuu ibsuun, balaa Kanaan namoonni kumaatamaan lakkaa’aman qe’eesaanii irraa buqqa’uu fi qabeenyarra miidhaan qaqqabuu dubbataniiru. Lammiiwwan balaa Kanaan buqqa’aniif deeggarsi taassifamaa jiraachuu himuun, Buusaan Gonofaa Naannoo Ormiyaa bakkichatti argamuun lubbuu baraaruu fi buqqaatota qubachiisaa jira. Bakkeewwan hundatti lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahee garagaarsaa fi deeggarsa gochuuf sochii qindaa’aan taassifamaa jiraachuu mirkaneessaniiru. Buusaa Gonofaan Naannoo Oroiyaa bakkeewwan balaaf saaxilaman adda baasuun hojii of- eeggannoo duraa akka taasisaniif gorsaa turuusaas ibsaniiru.
Deeggarsa Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyophiyaa guddichaaf taassisnu cimsinee Itti fufna
Aug 7, 2025 39
Hagayya 01/2017(TOI)-Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa guddichaaf bittaa boondii fi arjoomaa taassisan cimsanii akka itti fufan Jiraattonni Naannoo Oromiyaa Godina Iluu Abbaaboor TOI dubbise ibsan. Jiraattota Godinichaa Yaada kennan keessaa obbo Taarraqany Alamaayyoo dhagaan bu’uuraa ijaarsa hidhichaa yeroo kaa’amee eegalee hanga ammaatti waggaa waggaan boondii bituun gumaacha taassisaa akka turan dubbataniiru. Yeroo ammas eebba hidhichaa hawwiin eeggachaa boondii bitachuu isaanii ibsuun, deeggarsa isaanii akka itti fufan mirkaneessaniiru. Akkasumas, Aadde Soofiyyaa Jamaal jiraattota naannoosaanii waliin ta’uun ijaarsa hidhichaaf itti fufinsaan boondii bituun hirmaachaa turuu isaanii ibsaniiru. Bara kanas boondii bitachuu isaanii ibsuun namoonni biroonis adeemsa ijaarsa hidhichaa keessatti ashaaraasaanii akka kaa’an qindeessaa jiraachuu ibsaniiru. Deeggarsaa fi hirmaannaa hidha haaromsaaf taassisan itti fufuusaanii kan ibsan obbo Xilahuun Takkaa ammas hanga hidhichi eebifamutti guumaachasaanii akka taassisan dubbataniiru. Godinichatti dhagaan bu’uuraa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa Guddichi erga kaa’amee eegalee hirmaannaa hawaasaan deeggarsi birrii Miiliyoona 150 ol taassifamuu Itti gaafatamaan waajjirra Koomunikeeshinii Godina Iluu Abbaaboor obbo Tolasaa Asaffaa ibsaniiru. Ganna kanas birrii Miiliyoona 20 walitti qabuuf karoorfamee hojjetamaa jiraachuu ibsuun hanga ammaatti deeggarsi birrii miiliyoona 10 ol walitti qabamuu dubbataniiru. Aanaalee Godinichaa hundatti jaarsa hidhichaaf deeggarsi hawaasaan taassifamu hanga xumuraatti cimee akka itti fufu ibsaniiru.
Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii ni’eegama- Inistiitiyuuticha 
Aug 7, 2025 31
Hagayya1/2017(TOI)- Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii waan eegamuuf saxilamummaa lolaa hir’isuuf xiyyeeffannoon taassifamuu akka qabu Inistitiyuutiin Meetiriyooloojii Itiyoophiyaa beeksise. Inistitiyuutichi gamaggama waliigalaa dhiibbaa haala qilleensaa baatii ganna walakkaa fi haala Qilleensa baattiiwwan gannaa hafan eegamu irratti ibsan kennaniiru. Daarektarri olaanaan Inistitiyuutichaa Faxxanaa Tashoomaa ibsa har’a kennaniin , Inistitiyuutichi haala qilleensaa birraa, Arfaasaa, fi gannaa dhiheessaa jiraachuu dubbataniiru. Keessumma biyyittiitti bakkeewwan rooba gannaa fayyadaman Roobni Misooma Hawaasummaa fi Dinagdee saffisiisuu dandeessisan akka jiru ibsaniiru. Fayyadamtoonni rooba gannaa idilee fi idileen olii argachaa jiraachuu ibsuun, kunis misooma midhaanii dabalatee qonnaaf, hidha guutuu fi, qabeenya bishaan lafa jalaa dabaluu fi misooma jallisiitiif kan oolu carraa gaarii ta’uu dubbataniiru. Tamsa’inni rooba batii Waxabajjii fi Adoolessaa buufataalee Inistitiyuutichaa 227 keessatti olaanaa ta’e galmaa’uu dubbataniiru. Baatiiwwan Fuulduraa Hagayyaa fi Fulbaanaas roobni Idilee fi idileen olii waan roobuuf bakkeewwan midhaan gannaa omishaniif faayidaa olaanaa kan qabu waan ta’eef, bakkeewwan jiidhinsi itti hir’atanittis bishaan guddaa akka qabatan kan dandeessisu ta’uu dubbataniiru. Gama biraan ooyruu qonnaa irra bishaan ciisuu, midhaan bishaaniin liqimfamuu, dhiqama biyyee fi sigigni lafaa baadiyaa fi magaalatti akkasumas balaa lola geessisuu waan danda’uuf hojii of-eegganoo duraa irratti xiyyeeffannoon hojjetamuu qaba jedhaniiru. Saaxilamummaa lolaa hir’isuuf baadiyaa fi magaalatti bo’oowwan lolaa qulqulleesuu fi sirreessuu, akkasumas, naannoolee balaa sigiga lafaaf saaxilamoo ta’an irratti uummanni eeggannoo akka godhan hubachiisaniiru. Inititiyuutichi Ministeera Bishaanii fi Inarjii dabalatee qaamolee qooda fudhattootaa biroo waliin ta’uun odeeffannoo raaga haala qilleensaa sirnaan dhaqqabamaa gochuuf hojjechaa jiraachuu ibsaniiru. Dabalataanis Rooba baatiiwwan gannaa irraa fayyadamoo ta’an Awwaash, Abbay, Baaroo Akooboo, Gibee fi kanneen biroo keessatti saaxilamummaa lolaa hir’isuuf sektroota hundaa waliin qindoomina hojjetamaa jira jedhaniiru.
Deeggarsi Dhaabbilee Wal’aansaaf taassifamu Milkaa’ina tajaajila Fayyaatiif Gumaacha  guddaa qaba-Biiricha
Aug 7, 2025 40
Hagayya 01/2017(TOI)-Deeggarsi Dhaabbilee wal’aansaa naannichaaf taassifamu tajaajila fayyaa milkeessuuf gumaacha akka qabu Biiroon Fayyaa Naannoo Oromiyaa beeksise. Dhalattoonni Naannicha biyya Alaa fi biyya keessaa jiran deeggarsa meeshaalee wal’aansaa adda addaa birrii miiliyoona 90 olitti tilmaamamu Godina Harargee Lixaatti kan argamu Hospitaala Asaboof arjoomaniiru. Sagantaa wal-harkaa fuudhinsa deeggarsichaa irratti kan argaman Itti Aanaan Itti Gaafatamaa Biiroo Fayyaa Oromiyaa Dr. Bokonaa Guutaa, Deeggarsi dhaabbilee wal’aansaaf taassifamu tajaajila fayyaa Milkeessuuf gumaacha guddaa qaba jedhaniiru. Mootummaan Naannichaa Dhaabbilee fayyaa babal’isuu, dhiheessii qorichaa fooyyessuu fi hojii ogeeyyii fayyaa waliin gahuu xiyyeeffannoon raawwachaa jiraachuu ibsaniiru. Mootummaan Naannichaa milkaa’ina hojii walii galaa damee fayyaan taassisu qaamoleen qooda fudhattootaa deeggarsa godhan akka cimsan waamicha dhiheessaniiru. Itti Gaafatamaan Qajeelcha Fayyaa Godina Harargee Lixaa Ahimaddiin Mahaammad meeshaaleen wal’aansaa kunneen siree wal’aansa baqaqsanii hodhuu, qorannoo dhukkubaa, fi tajaajila wal’aansa dhukkubsattoota ciisaanii waldhaanamanii akka keessatti argamu ibsaniiru.   Keesumaa Dhalattooni Godinichaa Biyya Alaa jiraatan deeggarsa meeshaalee wal’aansaa yeroo yerootti taassisan dhaqqabamummaa tajaajila fayyaa babal’isuuf gumaacha olaanaa taassisaa jiraachuu ibsaniiru. Hanga ammaatti Godinichatti deeggarsi meeshaalee wal’aansa adda addaa Daaroo Labuu, Hirnaa fi Hospitaala Baddeessaaf birrii miiliyoona 250 olitti tilmaamamu taassisuu dubbataniiru. Deeggarsi hospitaala Asabootiif taassifame hawaasa naannichaaf tajaajila wal’aansaa guutuu kennuuf kan gargaaru ta’uu ibsuun, qaamolee deeggarsa taassisan galateeffataniiru.
Kan mul'ate
Dhiiga keenya arjoomuun lubbuu ummata keenyaa baraaruu keenyatti niboonna
Aug 7, 2025 26
Hagayya 01/2017(TOI)- Dhiiga keenya arjoomuun lubbuu ummata keenyaa baraaruu keenyatti niboonna jedhan hooggantoonnii fi hojjettoonni tajaajila immigireeshinii fi lammummaa beeksisa. Hooggantoonnii fi hojjettoonni tajaajila immigireeshinii fi lammummaa mata duree “Dhiiga koo lammii kktiif” jedhuun tajaajila tola ooltummaa gannaatiin sagantaa dhiiga arjoomuu gaggeesaniiru. Hoogganaan waajjira daarektara olaanaa tajaajilichaa obbo Mikaa’el Indaalaa akka jedhanitti, tajaajilichi hojiiwwan tola ooltummaarratti hirmaachuun ittigaafatama hawaasummaa ahaa jira. Dhiigni guyyaa har’aa arjoomaa jirus qaama hojii kanaa ta’uu eeranii, fuulduras harka qalleeyyiif maaddii qooduu, daa’imman maatii isaanii dhabaniif meeshaa barnootaa guutuu fi kkf cimsee akka ittifufu himaniiru. Tajaajla baankii dhiigaa fi tiishuutti ogeettiin barnootaa fi dadammaqsaa siistar Asaggaash Goosaa, fayya buleessi umuriinsaa wagga 18 amm 65 ta’ee fi ulfinnisaa kiiloo giraama 45 ol ta’e dhiiga arjoomuu akka danda’u ibsaniiru. Dhiigni arjoomamu lammiilee sababa dahumsaa, balaa tasaa, kaansarii fi sababa waldhaansa baqaqsanii hodhuutiin lammiilee hanqina dhiigaaf saaxilamaniif kan oolu ta’uu beeksisaniiru. Hojjettoota tajaajilichaa dhiiga arjooman keessaa obbo muluuqan Ayyaenoo waggaa waggaan dhiiga arjoomaa fuuldurattis waggaatti al sadii arjoomuuf qophaa’uusaanii ibsaniiru. Obbo Miiliyoon Geetaachoo gamasaaniin dhiiga arjoomuun lammiilee dhiiga dhabuun rakkataniif lubbuu kennee ta’uu eeranii, dhiignin arjoomu lubbu kan baraaru ta’uunsaa naboonsaa jedhaniiru
Lammiilee Lolaa laga Awaashiin buqqa’anii fi Miidhaman gargaarsaa fi deeggarsa gochuuf  tattaaffiin qindoominaa taassifamaa jira
Aug 7, 2025 44
Hagayya 01/2017(TOI)-Naannoo Oromiyaa Godina Shawaa lixaa fi Shawaa Kibba lixaatti Lagni Awash guutuun lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahe gargaaruuf sochiin qindoominaa taassifamaa jiraachuu Buusaa Gonofaa naannoo Oromiyaa beeksise. Itti Aanaan Itti Gaafatamaan Buusaa Gonofaa Naannoo Oromiyaa Obbo Tasfaayee Haayiluu TOI’f akka ibsanitti, rooba cimaa tibbana roobeen lagni Awaash guutee Godina Shawaa Kibba Lixa fi Godina Shawaa lixaa mana jireenyaa fi ooyruu qonnaa irra dhangala’uun miidhaa geessiseera. Keessumaa hawaasni Godina Shawaa kibba lixaa Aanaawwan Daawoo, Iluu fi Sabbataa hawaas jiraatan miidhaaf saaxiamuu isaanii ibsaniiru. Jiraatttonni Godina Shawaa lixaa Aanaawwan Ejeree, Ejersa lafoo, fi Walmaraa haaluma wal fakkaatuun miidhaan akka irra gahe dubbataniiru. Kanaanis gandoota Aanaawwan ja’a keessaasatti argaman kudhan irratti miidhaa geessisuu ibsuun, balaa Kanaan namoonni kumaatamaan lakkaa’aman qe’eesaanii irraa buqqa’uu fi qabeenyarra miidhaan qaqqabuu dubbataniiru. Lammiiwwan balaa Kanaan buqqa’aniif deeggarsi taassifamaa jiraachuu himuun, Buusaan Gonofaa Naannoo Ormiyaa bakkichatti argamuun lubbuu baraaruu fi buqqaatota qubachiisaa jira. Bakkeewwan hundatti lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahee garagaarsaa fi deeggarsa gochuuf sochii qindaa’aan taassifamaa jiraachuu mirkaneessaniiru. Buusaa Gonofaan Naannoo Oroiyaa bakkeewwan balaaf saaxilaman adda baasuun hojii of- eeggannoo duraa akka taasisaniif gorsaa turuusaas ibsaniiru.
Deeggarsa Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyophiyaa guddichaaf taassisnu cimsinee Itti fufna
Aug 7, 2025 39
Hagayya 01/2017(TOI)-Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa guddichaaf bittaa boondii fi arjoomaa taassisan cimsanii akka itti fufan Jiraattonni Naannoo Oromiyaa Godina Iluu Abbaaboor TOI dubbise ibsan. Jiraattota Godinichaa Yaada kennan keessaa obbo Taarraqany Alamaayyoo dhagaan bu’uuraa ijaarsa hidhichaa yeroo kaa’amee eegalee hanga ammaatti waggaa waggaan boondii bituun gumaacha taassisaa akka turan dubbataniiru. Yeroo ammas eebba hidhichaa hawwiin eeggachaa boondii bitachuu isaanii ibsuun, deeggarsa isaanii akka itti fufan mirkaneessaniiru. Akkasumas, Aadde Soofiyyaa Jamaal jiraattota naannoosaanii waliin ta’uun ijaarsa hidhichaaf itti fufinsaan boondii bituun hirmaachaa turuu isaanii ibsaniiru. Bara kanas boondii bitachuu isaanii ibsuun namoonni biroonis adeemsa ijaarsa hidhichaa keessatti ashaaraasaanii akka kaa’an qindeessaa jiraachuu ibsaniiru. Deeggarsaa fi hirmaannaa hidha haaromsaaf taassisan itti fufuusaanii kan ibsan obbo Xilahuun Takkaa ammas hanga hidhichi eebifamutti guumaachasaanii akka taassisan dubbataniiru. Godinichatti dhagaan bu’uuraa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa Guddichi erga kaa’amee eegalee hirmaannaa hawaasaan deeggarsi birrii Miiliyoona 150 ol taassifamuu Itti gaafatamaan waajjirra Koomunikeeshinii Godina Iluu Abbaaboor obbo Tolasaa Asaffaa ibsaniiru. Ganna kanas birrii Miiliyoona 20 walitti qabuuf karoorfamee hojjetamaa jiraachuu ibsuun hanga ammaatti deeggarsi birrii miiliyoona 10 ol walitti qabamuu dubbataniiru. Aanaalee Godinichaa hundatti jaarsa hidhichaaf deeggarsi hawaasaan taassifamu hanga xumuraatti cimee akka itti fufu ibsaniiru.
Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii ni’eegama- Inistiitiyuuticha 
Aug 7, 2025 31
Hagayya1/2017(TOI)- Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii waan eegamuuf saxilamummaa lolaa hir’isuuf xiyyeeffannoon taassifamuu akka qabu Inistitiyuutiin Meetiriyooloojii Itiyoophiyaa beeksise. Inistitiyuutichi gamaggama waliigalaa dhiibbaa haala qilleensaa baatii ganna walakkaa fi haala Qilleensa baattiiwwan gannaa hafan eegamu irratti ibsan kennaniiru. Daarektarri olaanaan Inistitiyuutichaa Faxxanaa Tashoomaa ibsa har’a kennaniin , Inistitiyuutichi haala qilleensaa birraa, Arfaasaa, fi gannaa dhiheessaa jiraachuu dubbataniiru. Keessumma biyyittiitti bakkeewwan rooba gannaa fayyadaman Roobni Misooma Hawaasummaa fi Dinagdee saffisiisuu dandeessisan akka jiru ibsaniiru. Fayyadamtoonni rooba gannaa idilee fi idileen olii argachaa jiraachuu ibsuun, kunis misooma midhaanii dabalatee qonnaaf, hidha guutuu fi, qabeenya bishaan lafa jalaa dabaluu fi misooma jallisiitiif kan oolu carraa gaarii ta’uu dubbataniiru. Tamsa’inni rooba batii Waxabajjii fi Adoolessaa buufataalee Inistitiyuutichaa 227 keessatti olaanaa ta’e galmaa’uu dubbataniiru. Baatiiwwan Fuulduraa Hagayyaa fi Fulbaanaas roobni Idilee fi idileen olii waan roobuuf bakkeewwan midhaan gannaa omishaniif faayidaa olaanaa kan qabu waan ta’eef, bakkeewwan jiidhinsi itti hir’atanittis bishaan guddaa akka qabatan kan dandeessisu ta’uu dubbataniiru. Gama biraan ooyruu qonnaa irra bishaan ciisuu, midhaan bishaaniin liqimfamuu, dhiqama biyyee fi sigigni lafaa baadiyaa fi magaalatti akkasumas balaa lola geessisuu waan danda’uuf hojii of-eegganoo duraa irratti xiyyeeffannoon hojjetamuu qaba jedhaniiru. Saaxilamummaa lolaa hir’isuuf baadiyaa fi magaalatti bo’oowwan lolaa qulqulleesuu fi sirreessuu, akkasumas, naannoolee balaa sigiga lafaaf saaxilamoo ta’an irratti uummanni eeggannoo akka godhan hubachiisaniiru. Inititiyuutichi Ministeera Bishaanii fi Inarjii dabalatee qaamolee qooda fudhattootaa biroo waliin ta’uun odeeffannoo raaga haala qilleensaa sirnaan dhaqqabamaa gochuuf hojjechaa jiraachuu ibsaniiru. Dabalataanis Rooba baatiiwwan gannaa irraa fayyadamoo ta’an Awwaash, Abbay, Baaroo Akooboo, Gibee fi kanneen biroo keessatti saaxilamummaa lolaa hir’isuuf sektroota hundaa waliin qindoomina hojjetamaa jira jedhaniiru.
Hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban godina Wallagga Lixaatti hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa jiru
Aug 6, 2025 59
Adoolessa 30/2017 (TOI)- Hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban godina Wallagga Lixaatti hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa jiraachuu kutaaleen hawaasaa garagaraa TOI’n dubbise dubbatan. Sagantaan ashaaraa magariisaa Itiyoophiyaa wabii nyaataa mirkaneessuuf, lafa qullaatti hafe magariisa gochuu fi dhiibbaa jijjiirama qilleensaa ittisuuf kaayyeffatee waggootta toorban darban hojjetamaa jira. Baranas mata duree “dhaabuun bayyanachuu” jedhuun guyyaa tokkotti biqiltuun miiliyoona 714 tuqaa 7 dhaabuun seenaa haaraa galmeessisuun danda’ameera. Kutaaleen hawaasaa garagaraa godina Wallagga Lixaa TOI’n dubbise hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa akka jiran mirkaneessaniiru. Obbo Eliyaas Lammii, obbo Bal’inaa Tarfaa fi obbo Tsaggaayee Tasammaa yaada kennaniin, sagantaan misooma ashaaraa magariisaa qabeenya waliin hojjennee waliin fayyadamnu ta’uu qabatamaan mirkaneessaa jirra jedhaniiru. Sagantaa biqiltuu dhaabuu waggoottan jijjiiramaa misoomni kuduraa fi muduraa akkasumas misoomni bunaa bu’aan qabatamaan irraa argamaa akka jiru kaasaniiru. Eegumsa naannoo fi tajaajila nyaata beelladaaf akkasumas dameelee dinagdee biroof ashaaraansaa mul’achuu ibsanii, misooma kana cimsinee itti fufna jedhaniiru. Waajjira qonnaa godina Wallagga Lixaatti dursaan garee eegumsa naannoo obbo Fiqruu Birhaanuu, faayidaan misooma ashaaraa magariisaa ifatti kan mul’atuu fi fayyadamtoonnis raga bahaa akka jiran kaasaniiru. Godinichatti lafti heektaara kuma 6 caalaan biqiltuuwwan garagaraan qabamuu mirkaneessaniiru. Hojiin kun ciminaan akka itti fufu eeranii, biqiltuu kunuunsuun bu’aaf qaqqabsiisuun barbaachisaadha jedhaniiru.

Pulse Of Africa

POA English

POA English

Pulse Of Africa - English Language

Your news, current affairs and entertainment channel

Join us on

POA Arabic

POA Arabic - عربي

Pulse Of Africa - Arabic Language

قناتكم الاخبارية و الترفيهية

Join us on

Siyaasa
Hojiiwwan ijoo Mnistirri muummee Dr Abiyyi Ahimad baati Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 hojjetan
Aug 2, 2025 332
Mnistirri muummee Dr Abiyyi Ahimad baatii Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 hojiilee walitti aanaa hojiirra oolmaa imaammata biyyaalessaa ijoo t’an, riifoormii biyyaalessaa, dippilomaasii tarsiimawaa riijinii fi idil addunyaa karaa si’achiisuun raawwataniiru. Haala Kanaan hojiilee ministirri muummee Abiyyi biyya keessatti hojjetan keessaaa raawwii karooraa bara 2017 ilaalchisee gaaffilee miseensota mana maree irraa gaafatamaniif deebii fi ibsi kennan ni’eerama Sadarkaa idil addunyaatti yaa’ii hooggantoota BRICS 17ffaa irratti hirmaachuun tumsi tarsiimawaa olaanaan hooggantoota addunyaa waliin taasisan maqaa Itiyoophiyaa olkaaseera. Kan biraan taateen sochiin dippilomaasii olaanaa kabajamoo ministira muummee yaa’ii sirna soorataa dhaabbata mootummoota gamtoomanii lammaffaa Itiyoophiyaan qopheessitee fi hooggansi cimaan itti kennamedha. Raawwii karoora mootummaa bara 2017 ilaalchisuun kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad gaaffilee miseensota mana maree bakka bu’oota ummataarraa gaafatamaniif deebii fi ibsa bal’aa kennaniiru. Itiyoophiyaan riifoormii dinagdee fi fooyyessi dinagdee akkasumas milkaa’inoota galmaa’anii fi gufuulee mudatan ibsaniiru. Ibsa Kanaan dhimmi gara riifoormii dinagdee goorootti nugalche inni tokko cabiinsa cabiinsa dinagdee goorooti, kunis hojii dhabdummaa, qaala’insa gatii, madaaliin alergii fi alaa galchiin walsimuu dhabuun ibsama jedhaniiru. Kan lammataa damee dhuunfaaf haalli hojii mijataan hinturre. Sadaffaan oomishtummaadha. Gama qonnaanis industiriinis oomishtummaan keenya murteessaadha.Kan afraffaan dinadee dorgomuu danda’u hin uumne jedhaniiru. Kanneen garaa jabaannee furuun cabiinsa dinagdee gooroo furuu nidandeenya jenneetu hojiitti galle jechuun eeran kabajamoo ministirri muummee. Akka ibsa isaaniitti hojiilee riifoormii mootummaan taasisee fi tumsa godhameen, bara 2017 gama qonnaan, Industiriin, Albuudaan, Tajaajilaan, Faayinaansiin, daldala alaa fi kanneen biroon milkaa’inni galmaa’uu miseensota mana mareef ibsaniiru. Nagaa fi tasgabbii ilaalchisuun kan ibsan yoo ta’u, sababni rakkoo nagaa fi tasgabbii Itiyoophiyaa keessa jiru inni ijoon ilaalcha siyaasaa dogoggoraa akka ta’e kabajamoo ministira muummee Abiyyi Ahimad himaniiru. Dippilomaasii fi sochii wayitaawaa Itiyoophiyaan biyyoota ollaa ilaalchisuun hordoftu Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad yoo ibsan, biyyittiin ollaa malee jireenya hinqabdu jedhaniiru.Keessumaa Itiyoophiyaan waggoottan toorba dare biyyoota ollaa kamiyyuu waliin walitti akka hinbuune ibsaniiru. Kabajamoon ministira muummee Dr. Abiyyi Ahimad yaa’ii BRICS 17ffaairratti hirmaachuuf Riyoodiijeneeroo wayita dhaqan yaa’iin dura pirezidaantii Biraazil Luwiis Inaachiyoo Lulaa De Siilvaa waliin wal arganii dhimmoota gamlamee fi gama hedduurratti mari’ataniiru. Mariin isaanii hariiroo biyyoota lamaanii dhiheenya guddachaa dhufe calaatti cimsuuf fuulduratti kan tarkaanfachiise ture. Walitti hidhamiinsa daldalaa fi Invastimantii caalaa cimsuuf waliigalaniiru. Haala walfakkaatuun Kabajamoon ministira muummee Dr. Abiyyi Ahimad ministira muumme Chaayinaa Lii Kiiyaang waliin hariiroo Itiyoo-Chaayinaa waggoota 55 guute irratti mari’ataniiru. Tumsitoonni hariiroonsaanii haalaan hin jijjiiramne (all weather strategic partners) kunneen waggoottan toorban darban firii agarsiiseera. Xiyyeeffannoon biyyoota lamaanii utubaalee dinagdee ijoo Industirii, Albuudaa fi ICT akka jirytti ta’ee tumsa dameelee biroo cimsuu fi dandeettii dilbii hubannoo namtolchee, loojistiksii fi madden anniisaa qulqulluu misoomsuurratti qaban hubataniiru. Dabalataanis Ministirri muummee Dr Abiyyi Ahimad waltajjii baniinsaa nagaa, tasgabbii fi hooggansa idil addunyaa yaa’ii BRICS 17ffaa Riiyoo Dii Jeniiroo irratti dubbii dubbataniin, tumsa milkaa’aa dandeessisuuf dhaabbilee idil addunyaa wal amantaa guddisan jiraachuun ariifachiisaa ta’uu kaasaniiru. Nageenya waloo daabbilee maallaqaa idil addunyaa fi badhaadhina hunda hammataa fiduuf akka gargaaru caasaan kenniinsa murtoo karaa guutuu ta’een karaa itti fooyya’u irratti cimsanii dubbataniiru. Itiyoophiyaan bara 2015 BRICS’tti kan makamte yoo ta’u michooma dinagdee qofa osoo hintaane biyyoota addunyaa haqa qabeessa, kallattii hundaan walqixxummaa itti jiraatu uumuuf hojjetan waliin walqixa kan keessatti hiriirtedha. Itiyoophiyaan Miseensa BRICS ta’uusheetiin kanneen akka milkaa’an keessumaa waltajjiiwwan murtoo idil addunyaa kennan gabaa haaraa fi biyyoota guddachaa jiraniif bakka bu’ummaa bal’aa haala itti argatan irratti dammaqinaan gumaacha nitaasifti. Dhiibbaa dhufaa jirus Ministirri muummee Dr. Abiyyi Ahimad “BRICS yaada haaraa cimaa irraa ka’ee jijjiirama idil addunyaaf kan hojjetu humna cimaa gara ta’uutti ceheera. Miseensonni haaraan waan dabalamuusaaniitiin sagaleen waloo caalaatti nicima. Kaayyoon waloo keenya caalaatti nicima. Dandeettiin keenya nibal’ata.” Itiyoophiyaan bara 2017 guddina mul’ataa fi imala guddinaa bara 2018’f itti fufe raawwatteetti. Haala Kanaan Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad miseensota mana maree ministirootaa walitti qabuun karoora guutuu dameelee hundaa bara 2018 hojjechuuf qophaa’e e fi karoora misoomaa biyyaalessaa qorataniiru. Akkasumas Itiyoophiyaan baatii Adoolessaa keessa yaa’ii sirna soorataa dhaabbata mootummoota gamtoomanii lammaffaa Finfinneetti guyyoota sadiif milkaa’inaan qopheessuusheetiin Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad hooggantootaa fi gaggeessitoota dhaabbilee biyyoota garagaraa haasofsiisaniiru. Ministira muummee rippaabiliikii Xaaliyaanii Ji’oorjiyaa Meeloonii dabalatee Pirezidaantii rippaabiliikii Keeniyaa Wiiliyaam Ruuttoo, Pirezidaantii Somaaliyaa Hasan Sheeh Mahaamud fi pirezidaantii gamtaa Komoroos Azaalii Asumaanii simatanii dhimmoota gamlamee, riijinii, Ardii fi idil addunyaarratti mari’ataniiru. Dabalataanis Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad yaa’iin dura itti aantuu barreessaa olaanaa mootummoota gamtoomanii Amiinaa Mahaammad fi gaggeessitoota dhaabbilee idil addunyaa biroo dubbisaniiru. Guutuu Afriikaa fi addunyaa birootti Barbaachisummaa sirna soorataa fulla’aa, hammataa fi qormaata garagaraan himiidhamne dabalatee dhimmoota biroorratti marii bu’a qabeessa taasisaniiru. Itiyoophiyaan imaammatashee qindoomeen, hojii qonnaa eegumsa qilleensaaf deebii kan kenneen akkasumas wabii nyaataa fi hundaaf nyaata madaalawaa dhiheessuun tooftaanshee hawaasaan durfamu ejjennoo fi gocha cimaa sirna nyaataa fooyyessuuf qabduun itti fufuushee ministirri muummee Abiyyi cimsanii kaasaniiru. Ministirri muummee Abiyyi Ahimad yaa’ii baniinsaa sirna nyaataa mootummoota gamtoomanii lammaffaarratti argamanii dubbii dubbataniiru. Kabajamoo ministirri muummee Abiyyi Ahimad dubbii dubbataniin akka ibsanitti, invastimantii bu’ura misoomaa baadiyyaa fi sirna nyaataarratti taasifaman guddisuuf faayinaansiingiin Konseeshinaaliin eegamu barbaachisaa ta’uu cimsanii kaasaniiru. Imala milkaa’aa Itiyoophiyaan cehumsa sirna nyaataa irratti taasifte ministirri muummee ibsanii, guddina oomisha biyya keessaarratti invastimantii guddisuun, maxxantummaa oomishoota alaa galanirratti jiru hir’isuun fi fuulduratti sirni dhalootaaf qormaata hintaane akka dhugoomu gochuurratti bu’aan guddaan argamuu eeraniiru. Wayita kana Masaraa biyyaalessaatti hirbaata afeeraniiru. Walumaa gala baatii Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 qorannoowwan imaammata biyyaalessaa akka taasifaman, walgahiiwwan idil addunyaa gurguddoon akka gaggeeffamanii fi hirmaannaan dippilomaasii waltajjii idil addunyaarratti akka uumamu hooggansa cimaa kennaniiru. Hojiin hundi guddina Itiyoophiyaa dhugoomsuu fi barbaachisummaa tarsiimawaa sadarkaa idil addunyaatti qabdu mul’isuuf kan akeekamanidha.
Bara baajataa qabametti Bulchiinsa Magaalichaatti hojiiwwan Misoomaa Nama irratti  Xiyyeeffatan bal’inaan niraawwatamu
Jul 25, 2025 411
Adoolessa 18/2017(TOI)-Bulchiinsa Diree Dawaatti bara baajata jalqabametti hojiileen misoomaa gaaffii Misoomaa fi Bulchiinsa gaarii ummataa deebisuu danda’an kan nama irrtti xiyyeeffatan akka raawwataman Kantiibaan Bulchiinsa Magaalichaa Kadir Juhaar dubbatan. Bara baajatichaatti pirojektoonni yeroo fi baajata qabameen qulqullinaan hojjetamanii xumuramuun tajaajila akka eegalaniif akka hojjetamu ibsameera. Kantiibaa kadir Juhaar yaa’ii Idilee 10ffaa bara hojii 3ffaa waggaa 4ffaa Mana maree Bulchiinsichaa gaggeeffamaa jiru irratti argamuuun kallattiiwwan xiyyeeffannoo bara baajata jalqabamee hubachiisaniiru. Bara baajatichaatti Pirojektoota Misoomaa Hiyyummaa fi Hirkattummaa jalaa baasan hojiirra ni’oolu jedhaniiru. Keessumaa bulchiinsa gandota baadiyaatti pirojektii bu’uuraalee misoomaa birmadummaa nyaataa mirkaneessanii fi Misooma Jallisii xiqqaa bara bajataa 2018tti ce’an kan akka Bishaan dhugaatii qulqulluu fi daandii yeroo fi qulqullina, baajata qabameefiin akka raawwataman nihojjetama jedhaniiru. Gandoota baadiyaa fi Bulchiinsa Magaalotaatti Pirojektoonni dhaqqabamummaa Barnotaa fi Fayyaa fayyadamummaa haqa qabeessa mirkaneessan bara baajataa haaraatti akka hojiirra oolan ibsaniiru. Gaaffilee bishaan dhugaatii, manneen jireenyaa waloo, daandii fi kanneen biroo bulchiinsichatti mul’atanii fi jiraattotarraa gaafataman furuun fayyadamummaan ummataa kan mirkanaa’u ta’a jedhaniiru. Gaaffii hojii dhabdummaa sirnaan deebisuu fi qaala’insa jireenyaa xiqqeessuuf xiyyeeffannon kennamuu dubbataniiru. Dabalataanis dhaabbilee keessatti Riifoormii dhaloota sadaffaa hojiirra oolchuunii fi Tajaajila MASOB jalqabsiisuun tajaajila si’ataa fi Ariifataa uummata qaqqabsiisuuf ni hojjetama jedhaniiru. Akka ibsa kantiibaa Kadiritti karoora qabaman milkeessuuf galii hanga dinagdeen maddisiisuu walitti qabuuf qindoominaan nihojjetama. Afayaa’iin Mana Marichaa Fatiihiyaa Adan gama isaaniin bara baajataa xumurametti damee hundaan bu’aa jajjabeessaa qaamni raawwachiisaan galmeessise sadarkaa olaanaan guddisuuf kutannoon hojjechuu akka qabu hubachiisaniiru. Keessumaa qaala’insa jireenyaa hir’isuuf hojii dhabdummaa xiqqeessuuf, omishaa fi omishtummaa guddisuuf, damee Tuurizimiin fayyadamaa ta’uuf hojiin eegalaman cimanii akka ittifufan dubbataniiru. Manni Maree Magaalaa Dirree Dawaa Labsiiwwanii fi danbiiwwan adda addaa fi baajata bara dhufuu raggaassissuun hara’a goolabama.
Faayidaa biyyaalessaa biyyaaf, tokkummaa sabdaneessummaaf, nageenyaa fi gabbina sirna demokiraasiif waloomaan nihojjenna-Paartilee siyaasaa
Jul 25, 2025 450
Adoolessa 18/2017(TOI)- Faayidaa biyyaalessaa biyyaaf, tokkummaa sabdaneessummaaf, nageenyaa fi gabbina sirna demokiraasiif waloomaan akka hojjetan paartileen siyaasaa waadaa waloo baasaniin ibsan. Konfaransiin biyyaalessaa ministeerri nagaa fi manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa mata duree “nageenya cimsuuf qooda paartilee siyaasaa” jedhuun qopheessna guyyoota lamaan darbaniif Bishooftuutti gaggeeffameera. Paartileen siyaasaa konfaransicharratti hirmaatan dirree nageenyaa biyyaalessaa, riijinii fi idil addunyaa fi nageenya biyyaa cimsuuf qooda qabanirratti bal’inaan mari’ataniiru. Paartileen siyaasaas fakkeenya qabsoo siyaasaa karaa nagaa ta’uu keenya hubannee, kutaa hawaasaa dhaabanneef, nagaan biyyaaf dhalootaa akka cimu akka gaggeessaa siyaasaatti ittigaafatama nurraa eegamu nibaana jedhaniiru. Sirna demokiraasii ijaaruuf nagaan qooda adda duree qabu hubachuun hojiirra oolmaasaaf qooda fudhattoonni qoodasaanii akka bahan qabxiilee waadaa abbaa keewwata 7 baasaniiru. Waadaa kanaanis adeemsa siyasaa karaa nagaa fi qaroomee hordofuun kaayyoo siyaasaa isaanii karaa demokiraatawaa, seeraa fi sirnaan akka raawwatan mirkaneessaniiru. Kabajamuu dhaabbilee demokiraasii fi duudhaaleefakka hojjetan ibsaniiru. Hammattummaaf, tokkummaa sabdaneessummaa, waliigaltee biyyaalessaa fi faayidaa biyyaalessaaf waloomaan akka hojjetan dubbataniiru. Bulchiinsi gaarii demokiraatawaa akka bu’u sirna siyaasaa ajandaa, imaammata, dandeettiirratti hundaa’e ilaalchii fi fedhiin siyaasaa garagaraa jiraachuun mallattoo demokiraasii fayyaalessaatti akka fudhatan ibsaniiru. Faayidaa biyyaalessaa fi sirni demokiraasii akka cimu akka hojjetanii fi kabaja lammiilee fi carraa biyya keenyaarratti waloomaan dhaabachuun sirna siyaasaa tasgabbaa’aa cimsuuf akka hojjetan kaasaniiru. Guutummaan Waadaa Bishooftuu (Dikilaareeshinii) akkanatti dhihaateera- Qooda paartileen siyaasaa nagaa buusuu fi cimsuurratti qabnurratti waadaa Bishooftuu(Dikilareeshiinii) Adoolessa 17 bara 2017 Bishooftuu Keewwata 1-Waadaa adeemsa siyaasaa nagaa fi qaroomee hordofuu Kaayyoo siyaasaa keenya karaa demokiraatawaa fi karaa seeraa fi sirnaan niraawwanna Boora’uu nageenyaaf, maqaa balleessii fi jibbiinsa akkasumas baduu lubbuu namaa fi qabeenyaaf sababa ta’uu dhiisuun nagaaf niqabsoofna. Keewwata 2- Waadaa dhaabbilee demokiraasii fi duudhaaf kabaja kennuu 2.1.Seeraa fi sirna,murteessummaa sagalee ummataaf, adeemsii fi bu’aan filannoo akka kabajamu. 2.2 Murteerratti addaddummaan yoo jiraatellee seera kabajuun ejjennoo keenya tarkaanfachiisuu Keewwata 3- Waadaa Hammattummaa, waliigaltee biyyaa fi faayidaa biyyaalessaaf waliin dhaabachuu 3.1. Garaagarummaa keenyaaf kabajaa fixiyyeeffannoo addaa kennuun ijaarsa yaadama sabdaneessummaaf hojjechuuf waliigalleerra. 3.2. Hitrmaannaan dargaggootaa, dubartootaa fi qaama miidhamtootaaakka guddatu xiyyeeffannoon nihojjenna 3.3. Aadaa siyaasaa faayidaa biyyaalessaaf waliin dhaabachuu ni’ijaarra. Keewwata 4- Waadaa bulchiinsa gaarii demokiraatawaan akka bu’uuf hojjechuu 4.1.Sirna siyaasaa ajandaa, imaammata, dandeettiirratti hundaa’e ijaaruuf nihojjenna 4.2. Ilaalchii fi fedhiin siyaasaa garagaraa jiraachuu akka mallattoo demokiraasii fayyaalessaatti nifudhanna. Waadaa 5-Wadaa hooggansa walitti bu’iinsaa fi ijaarsi nageenyaa bu’a qabeessa akka ta’u hojjechuu 5.1. Dhimmoota paartilee keenyaa fi paartilee biroo keessatti walitti bu’iinsaaf sababa ta’an irratti sirna furmaataa ni’ijaarra 5.2. Marii nageenyaa hawaasaan, akkaadaamiyaa, waltajjiiwwan garagaraa fi hooggantoota siyaasaa waliin gaggeeffaman irratti tumsitoota ta’uun nihirmaanna Keewwata 6- Waadaa iftooma fi ittigaafatamummaa gabbifachuu 6.1. Iftoominni, walabummaan yaadaa fi wal amantaan mootummaa akkasumas paartii keenya keessatti akka gabbatu nihojjenna. 6.2. Hojiin hirmaannaa ummataa daangessuu fi adeemsa siyaasaa dhaabbattummaa miidhu irratti waliin niqabsoofna. Keewwata 7- Waadaa faayidaa biyyaalessaa fi cimina sirna demokiraasii 7.1. Nageenya, rakkoolee bakkee, filannoo biyyaalessaa fi misooma mootummaaf akka qaama tokkootti nihojjenna. 7.2. Kabaja lammiilee fi ummattoota Itiyoophiyaa fi carraa waloo biyya keenyaa irratti waliin dhaabannee sirna siyaasaa tasgabbaa’aa cimsuuf nihojjenna. #Itiyoophiyaa #TOI #Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa u
Siyaasa
Hojiiwwan ijoo Mnistirri muummee Dr Abiyyi Ahimad baati Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 hojjetan
Aug 2, 2025 332
Mnistirri muummee Dr Abiyyi Ahimad baatii Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 hojiilee walitti aanaa hojiirra oolmaa imaammata biyyaalessaa ijoo t’an, riifoormii biyyaalessaa, dippilomaasii tarsiimawaa riijinii fi idil addunyaa karaa si’achiisuun raawwataniiru. Haala Kanaan hojiilee ministirri muummee Abiyyi biyya keessatti hojjetan keessaaa raawwii karooraa bara 2017 ilaalchisee gaaffilee miseensota mana maree irraa gaafatamaniif deebii fi ibsi kennan ni’eerama Sadarkaa idil addunyaatti yaa’ii hooggantoota BRICS 17ffaa irratti hirmaachuun tumsi tarsiimawaa olaanaan hooggantoota addunyaa waliin taasisan maqaa Itiyoophiyaa olkaaseera. Kan biraan taateen sochiin dippilomaasii olaanaa kabajamoo ministira muummee yaa’ii sirna soorataa dhaabbata mootummoota gamtoomanii lammaffaa Itiyoophiyaan qopheessitee fi hooggansi cimaan itti kennamedha. Raawwii karoora mootummaa bara 2017 ilaalchisuun kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad gaaffilee miseensota mana maree bakka bu’oota ummataarraa gaafatamaniif deebii fi ibsa bal’aa kennaniiru. Itiyoophiyaan riifoormii dinagdee fi fooyyessi dinagdee akkasumas milkaa’inoota galmaa’anii fi gufuulee mudatan ibsaniiru. Ibsa Kanaan dhimmi gara riifoormii dinagdee goorootti nugalche inni tokko cabiinsa cabiinsa dinagdee goorooti, kunis hojii dhabdummaa, qaala’insa gatii, madaaliin alergii fi alaa galchiin walsimuu dhabuun ibsama jedhaniiru. Kan lammataa damee dhuunfaaf haalli hojii mijataan hinturre. Sadaffaan oomishtummaadha. Gama qonnaanis industiriinis oomishtummaan keenya murteessaadha.Kan afraffaan dinadee dorgomuu danda’u hin uumne jedhaniiru. Kanneen garaa jabaannee furuun cabiinsa dinagdee gooroo furuu nidandeenya jenneetu hojiitti galle jechuun eeran kabajamoo ministirri muummee. Akka ibsa isaaniitti hojiilee riifoormii mootummaan taasisee fi tumsa godhameen, bara 2017 gama qonnaan, Industiriin, Albuudaan, Tajaajilaan, Faayinaansiin, daldala alaa fi kanneen biroon milkaa’inni galmaa’uu miseensota mana mareef ibsaniiru. Nagaa fi tasgabbii ilaalchisuun kan ibsan yoo ta’u, sababni rakkoo nagaa fi tasgabbii Itiyoophiyaa keessa jiru inni ijoon ilaalcha siyaasaa dogoggoraa akka ta’e kabajamoo ministira muummee Abiyyi Ahimad himaniiru. Dippilomaasii fi sochii wayitaawaa Itiyoophiyaan biyyoota ollaa ilaalchisuun hordoftu Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad yoo ibsan, biyyittiin ollaa malee jireenya hinqabdu jedhaniiru.Keessumaa Itiyoophiyaan waggoottan toorba dare biyyoota ollaa kamiyyuu waliin walitti akka hinbuune ibsaniiru. Kabajamoon ministira muummee Dr. Abiyyi Ahimad yaa’ii BRICS 17ffaairratti hirmaachuuf Riyoodiijeneeroo wayita dhaqan yaa’iin dura pirezidaantii Biraazil Luwiis Inaachiyoo Lulaa De Siilvaa waliin wal arganii dhimmoota gamlamee fi gama hedduurratti mari’ataniiru. Mariin isaanii hariiroo biyyoota lamaanii dhiheenya guddachaa dhufe calaatti cimsuuf fuulduratti kan tarkaanfachiise ture. Walitti hidhamiinsa daldalaa fi Invastimantii caalaa cimsuuf waliigalaniiru. Haala walfakkaatuun Kabajamoon ministira muummee Dr. Abiyyi Ahimad ministira muumme Chaayinaa Lii Kiiyaang waliin hariiroo Itiyoo-Chaayinaa waggoota 55 guute irratti mari’ataniiru. Tumsitoonni hariiroonsaanii haalaan hin jijjiiramne (all weather strategic partners) kunneen waggoottan toorban darban firii agarsiiseera. Xiyyeeffannoon biyyoota lamaanii utubaalee dinagdee ijoo Industirii, Albuudaa fi ICT akka jirytti ta’ee tumsa dameelee biroo cimsuu fi dandeettii dilbii hubannoo namtolchee, loojistiksii fi madden anniisaa qulqulluu misoomsuurratti qaban hubataniiru. Dabalataanis Ministirri muummee Dr Abiyyi Ahimad waltajjii baniinsaa nagaa, tasgabbii fi hooggansa idil addunyaa yaa’ii BRICS 17ffaa Riiyoo Dii Jeniiroo irratti dubbii dubbataniin, tumsa milkaa’aa dandeessisuuf dhaabbilee idil addunyaa wal amantaa guddisan jiraachuun ariifachiisaa ta’uu kaasaniiru. Nageenya waloo daabbilee maallaqaa idil addunyaa fi badhaadhina hunda hammataa fiduuf akka gargaaru caasaan kenniinsa murtoo karaa guutuu ta’een karaa itti fooyya’u irratti cimsanii dubbataniiru. Itiyoophiyaan bara 2015 BRICS’tti kan makamte yoo ta’u michooma dinagdee qofa osoo hintaane biyyoota addunyaa haqa qabeessa, kallattii hundaan walqixxummaa itti jiraatu uumuuf hojjetan waliin walqixa kan keessatti hiriirtedha. Itiyoophiyaan Miseensa BRICS ta’uusheetiin kanneen akka milkaa’an keessumaa waltajjiiwwan murtoo idil addunyaa kennan gabaa haaraa fi biyyoota guddachaa jiraniif bakka bu’ummaa bal’aa haala itti argatan irratti dammaqinaan gumaacha nitaasifti. Dhiibbaa dhufaa jirus Ministirri muummee Dr. Abiyyi Ahimad “BRICS yaada haaraa cimaa irraa ka’ee jijjiirama idil addunyaaf kan hojjetu humna cimaa gara ta’uutti ceheera. Miseensonni haaraan waan dabalamuusaaniitiin sagaleen waloo caalaatti nicima. Kaayyoon waloo keenya caalaatti nicima. Dandeettiin keenya nibal’ata.” Itiyoophiyaan bara 2017 guddina mul’ataa fi imala guddinaa bara 2018’f itti fufe raawwatteetti. Haala Kanaan Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad miseensota mana maree ministirootaa walitti qabuun karoora guutuu dameelee hundaa bara 2018 hojjechuuf qophaa’e e fi karoora misoomaa biyyaalessaa qorataniiru. Akkasumas Itiyoophiyaan baatii Adoolessaa keessa yaa’ii sirna soorataa dhaabbata mootummoota gamtoomanii lammaffaa Finfinneetti guyyoota sadiif milkaa’inaan qopheessuusheetiin Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad hooggantootaa fi gaggeessitoota dhaabbilee biyyoota garagaraa haasofsiisaniiru. Ministira muummee rippaabiliikii Xaaliyaanii Ji’oorjiyaa Meeloonii dabalatee Pirezidaantii rippaabiliikii Keeniyaa Wiiliyaam Ruuttoo, Pirezidaantii Somaaliyaa Hasan Sheeh Mahaamud fi pirezidaantii gamtaa Komoroos Azaalii Asumaanii simatanii dhimmoota gamlamee, riijinii, Ardii fi idil addunyaarratti mari’ataniiru. Dabalataanis Kabajamoon ministira muummee Abiyyi Ahimad yaa’iin dura itti aantuu barreessaa olaanaa mootummoota gamtoomanii Amiinaa Mahaammad fi gaggeessitoota dhaabbilee idil addunyaa biroo dubbisaniiru. Guutuu Afriikaa fi addunyaa birootti Barbaachisummaa sirna soorataa fulla’aa, hammataa fi qormaata garagaraan himiidhamne dabalatee dhimmoota biroorratti marii bu’a qabeessa taasisaniiru. Itiyoophiyaan imaammatashee qindoomeen, hojii qonnaa eegumsa qilleensaaf deebii kan kenneen akkasumas wabii nyaataa fi hundaaf nyaata madaalawaa dhiheessuun tooftaanshee hawaasaan durfamu ejjennoo fi gocha cimaa sirna nyaataa fooyyessuuf qabduun itti fufuushee ministirri muummee Abiyyi cimsanii kaasaniiru. Ministirri muummee Abiyyi Ahimad yaa’ii baniinsaa sirna nyaataa mootummoota gamtoomanii lammaffaarratti argamanii dubbii dubbataniiru. Kabajamoo ministirri muummee Abiyyi Ahimad dubbii dubbataniin akka ibsanitti, invastimantii bu’ura misoomaa baadiyyaa fi sirna nyaataarratti taasifaman guddisuuf faayinaansiingiin Konseeshinaaliin eegamu barbaachisaa ta’uu cimsanii kaasaniiru. Imala milkaa’aa Itiyoophiyaan cehumsa sirna nyaataa irratti taasifte ministirri muummee ibsanii, guddina oomisha biyya keessaarratti invastimantii guddisuun, maxxantummaa oomishoota alaa galanirratti jiru hir’isuun fi fuulduratti sirni dhalootaaf qormaata hintaane akka dhugoomu gochuurratti bu’aan guddaan argamuu eeraniiru. Wayita kana Masaraa biyyaalessaatti hirbaata afeeraniiru. Walumaa gala baatii Waxabajjii fi Adoolessaa bara 2017 qorannoowwan imaammata biyyaalessaa akka taasifaman, walgahiiwwan idil addunyaa gurguddoon akka gaggeeffamanii fi hirmaannaan dippilomaasii waltajjii idil addunyaarratti akka uumamu hooggansa cimaa kennaniiru. Hojiin hundi guddina Itiyoophiyaa dhugoomsuu fi barbaachisummaa tarsiimawaa sadarkaa idil addunyaatti qabdu mul’isuuf kan akeekamanidha.
Bara baajataa qabametti Bulchiinsa Magaalichaatti hojiiwwan Misoomaa Nama irratti  Xiyyeeffatan bal’inaan niraawwatamu
Jul 25, 2025 411
Adoolessa 18/2017(TOI)-Bulchiinsa Diree Dawaatti bara baajata jalqabametti hojiileen misoomaa gaaffii Misoomaa fi Bulchiinsa gaarii ummataa deebisuu danda’an kan nama irrtti xiyyeeffatan akka raawwataman Kantiibaan Bulchiinsa Magaalichaa Kadir Juhaar dubbatan. Bara baajatichaatti pirojektoonni yeroo fi baajata qabameen qulqullinaan hojjetamanii xumuramuun tajaajila akka eegalaniif akka hojjetamu ibsameera. Kantiibaa kadir Juhaar yaa’ii Idilee 10ffaa bara hojii 3ffaa waggaa 4ffaa Mana maree Bulchiinsichaa gaggeeffamaa jiru irratti argamuuun kallattiiwwan xiyyeeffannoo bara baajata jalqabamee hubachiisaniiru. Bara baajatichaatti Pirojektoota Misoomaa Hiyyummaa fi Hirkattummaa jalaa baasan hojiirra ni’oolu jedhaniiru. Keessumaa bulchiinsa gandota baadiyaatti pirojektii bu’uuraalee misoomaa birmadummaa nyaataa mirkaneessanii fi Misooma Jallisii xiqqaa bara bajataa 2018tti ce’an kan akka Bishaan dhugaatii qulqulluu fi daandii yeroo fi qulqullina, baajata qabameefiin akka raawwataman nihojjetama jedhaniiru. Gandoota baadiyaa fi Bulchiinsa Magaalotaatti Pirojektoonni dhaqqabamummaa Barnotaa fi Fayyaa fayyadamummaa haqa qabeessa mirkaneessan bara baajataa haaraatti akka hojiirra oolan ibsaniiru. Gaaffilee bishaan dhugaatii, manneen jireenyaa waloo, daandii fi kanneen biroo bulchiinsichatti mul’atanii fi jiraattotarraa gaafataman furuun fayyadamummaan ummataa kan mirkanaa’u ta’a jedhaniiru. Gaaffii hojii dhabdummaa sirnaan deebisuu fi qaala’insa jireenyaa xiqqeessuuf xiyyeeffannon kennamuu dubbataniiru. Dabalataanis dhaabbilee keessatti Riifoormii dhaloota sadaffaa hojiirra oolchuunii fi Tajaajila MASOB jalqabsiisuun tajaajila si’ataa fi Ariifataa uummata qaqqabsiisuuf ni hojjetama jedhaniiru. Akka ibsa kantiibaa Kadiritti karoora qabaman milkeessuuf galii hanga dinagdeen maddisiisuu walitti qabuuf qindoominaan nihojjetama. Afayaa’iin Mana Marichaa Fatiihiyaa Adan gama isaaniin bara baajataa xumurametti damee hundaan bu’aa jajjabeessaa qaamni raawwachiisaan galmeessise sadarkaa olaanaan guddisuuf kutannoon hojjechuu akka qabu hubachiisaniiru. Keessumaa qaala’insa jireenyaa hir’isuuf hojii dhabdummaa xiqqeessuuf, omishaa fi omishtummaa guddisuuf, damee Tuurizimiin fayyadamaa ta’uuf hojiin eegalaman cimanii akka ittifufan dubbataniiru. Manni Maree Magaalaa Dirree Dawaa Labsiiwwanii fi danbiiwwan adda addaa fi baajata bara dhufuu raggaassissuun hara’a goolabama.
Faayidaa biyyaalessaa biyyaaf, tokkummaa sabdaneessummaaf, nageenyaa fi gabbina sirna demokiraasiif waloomaan nihojjenna-Paartilee siyaasaa
Jul 25, 2025 450
Adoolessa 18/2017(TOI)- Faayidaa biyyaalessaa biyyaaf, tokkummaa sabdaneessummaaf, nageenyaa fi gabbina sirna demokiraasiif waloomaan akka hojjetan paartileen siyaasaa waadaa waloo baasaniin ibsan. Konfaransiin biyyaalessaa ministeerri nagaa fi manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa mata duree “nageenya cimsuuf qooda paartilee siyaasaa” jedhuun qopheessna guyyoota lamaan darbaniif Bishooftuutti gaggeeffameera. Paartileen siyaasaa konfaransicharratti hirmaatan dirree nageenyaa biyyaalessaa, riijinii fi idil addunyaa fi nageenya biyyaa cimsuuf qooda qabanirratti bal’inaan mari’ataniiru. Paartileen siyaasaas fakkeenya qabsoo siyaasaa karaa nagaa ta’uu keenya hubannee, kutaa hawaasaa dhaabanneef, nagaan biyyaaf dhalootaa akka cimu akka gaggeessaa siyaasaatti ittigaafatama nurraa eegamu nibaana jedhaniiru. Sirna demokiraasii ijaaruuf nagaan qooda adda duree qabu hubachuun hojiirra oolmaasaaf qooda fudhattoonni qoodasaanii akka bahan qabxiilee waadaa abbaa keewwata 7 baasaniiru. Waadaa kanaanis adeemsa siyasaa karaa nagaa fi qaroomee hordofuun kaayyoo siyaasaa isaanii karaa demokiraatawaa, seeraa fi sirnaan akka raawwatan mirkaneessaniiru. Kabajamuu dhaabbilee demokiraasii fi duudhaaleefakka hojjetan ibsaniiru. Hammattummaaf, tokkummaa sabdaneessummaa, waliigaltee biyyaalessaa fi faayidaa biyyaalessaaf waloomaan akka hojjetan dubbataniiru. Bulchiinsi gaarii demokiraatawaa akka bu’u sirna siyaasaa ajandaa, imaammata, dandeettiirratti hundaa’e ilaalchii fi fedhiin siyaasaa garagaraa jiraachuun mallattoo demokiraasii fayyaalessaatti akka fudhatan ibsaniiru. Faayidaa biyyaalessaa fi sirni demokiraasii akka cimu akka hojjetanii fi kabaja lammiilee fi carraa biyya keenyaarratti waloomaan dhaabachuun sirna siyaasaa tasgabbaa’aa cimsuuf akka hojjetan kaasaniiru. Guutummaan Waadaa Bishooftuu (Dikilaareeshinii) akkanatti dhihaateera- Qooda paartileen siyaasaa nagaa buusuu fi cimsuurratti qabnurratti waadaa Bishooftuu(Dikilareeshiinii) Adoolessa 17 bara 2017 Bishooftuu Keewwata 1-Waadaa adeemsa siyaasaa nagaa fi qaroomee hordofuu Kaayyoo siyaasaa keenya karaa demokiraatawaa fi karaa seeraa fi sirnaan niraawwanna Boora’uu nageenyaaf, maqaa balleessii fi jibbiinsa akkasumas baduu lubbuu namaa fi qabeenyaaf sababa ta’uu dhiisuun nagaaf niqabsoofna. Keewwata 2- Waadaa dhaabbilee demokiraasii fi duudhaaf kabaja kennuu 2.1.Seeraa fi sirna,murteessummaa sagalee ummataaf, adeemsii fi bu’aan filannoo akka kabajamu. 2.2 Murteerratti addaddummaan yoo jiraatellee seera kabajuun ejjennoo keenya tarkaanfachiisuu Keewwata 3- Waadaa Hammattummaa, waliigaltee biyyaa fi faayidaa biyyaalessaaf waliin dhaabachuu 3.1. Garaagarummaa keenyaaf kabajaa fixiyyeeffannoo addaa kennuun ijaarsa yaadama sabdaneessummaaf hojjechuuf waliigalleerra. 3.2. Hitrmaannaan dargaggootaa, dubartootaa fi qaama miidhamtootaaakka guddatu xiyyeeffannoon nihojjenna 3.3. Aadaa siyaasaa faayidaa biyyaalessaaf waliin dhaabachuu ni’ijaarra. Keewwata 4- Waadaa bulchiinsa gaarii demokiraatawaan akka bu’uuf hojjechuu 4.1.Sirna siyaasaa ajandaa, imaammata, dandeettiirratti hundaa’e ijaaruuf nihojjenna 4.2. Ilaalchii fi fedhiin siyaasaa garagaraa jiraachuu akka mallattoo demokiraasii fayyaalessaatti nifudhanna. Waadaa 5-Wadaa hooggansa walitti bu’iinsaa fi ijaarsi nageenyaa bu’a qabeessa akka ta’u hojjechuu 5.1. Dhimmoota paartilee keenyaa fi paartilee biroo keessatti walitti bu’iinsaaf sababa ta’an irratti sirna furmaataa ni’ijaarra 5.2. Marii nageenyaa hawaasaan, akkaadaamiyaa, waltajjiiwwan garagaraa fi hooggantoota siyaasaa waliin gaggeeffaman irratti tumsitoota ta’uun nihirmaanna Keewwata 6- Waadaa iftooma fi ittigaafatamummaa gabbifachuu 6.1. Iftoominni, walabummaan yaadaa fi wal amantaan mootummaa akkasumas paartii keenya keessatti akka gabbatu nihojjenna. 6.2. Hojiin hirmaannaa ummataa daangessuu fi adeemsa siyaasaa dhaabbattummaa miidhu irratti waliin niqabsoofna. Keewwata 7- Waadaa faayidaa biyyaalessaa fi cimina sirna demokiraasii 7.1. Nageenya, rakkoolee bakkee, filannoo biyyaalessaa fi misooma mootummaaf akka qaama tokkootti nihojjenna. 7.2. Kabaja lammiilee fi ummattoota Itiyoophiyaa fi carraa waloo biyya keenyaa irratti waliin dhaabannee sirna siyaasaa tasgabbaa’aa cimsuuf nihojjenna. #Itiyoophiyaa #TOI #Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa u
Hawaasummaa
Lammiilee Lolaa laga Awaashiin buqqa’anii fi Miidhaman gargaarsaa fi deeggarsa gochuuf  tattaaffiin qindoominaa taassifamaa jira
Aug 7, 2025 44
Hagayya 01/2017(TOI)-Naannoo Oromiyaa Godina Shawaa lixaa fi Shawaa Kibba lixaatti Lagni Awash guutuun lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahe gargaaruuf sochiin qindoominaa taassifamaa jiraachuu Buusaa Gonofaa naannoo Oromiyaa beeksise. Itti Aanaan Itti Gaafatamaan Buusaa Gonofaa Naannoo Oromiyaa Obbo Tasfaayee Haayiluu TOI’f akka ibsanitti, rooba cimaa tibbana roobeen lagni Awaash guutee Godina Shawaa Kibba Lixa fi Godina Shawaa lixaa mana jireenyaa fi ooyruu qonnaa irra dhangala’uun miidhaa geessiseera. Keessumaa hawaasni Godina Shawaa kibba lixaa Aanaawwan Daawoo, Iluu fi Sabbataa hawaas jiraatan miidhaaf saaxiamuu isaanii ibsaniiru. Jiraatttonni Godina Shawaa lixaa Aanaawwan Ejeree, Ejersa lafoo, fi Walmaraa haaluma wal fakkaatuun miidhaan akka irra gahe dubbataniiru. Kanaanis gandoota Aanaawwan ja’a keessaasatti argaman kudhan irratti miidhaa geessisuu ibsuun, balaa Kanaan namoonni kumaatamaan lakkaa’aman qe’eesaanii irraa buqqa’uu fi qabeenyarra miidhaan qaqqabuu dubbataniiru. Lammiiwwan balaa Kanaan buqqa’aniif deeggarsi taassifamaa jiraachuu himuun, Buusaan Gonofaa Naannoo Ormiyaa bakkichatti argamuun lubbuu baraaruu fi buqqaatota qubachiisaa jira. Bakkeewwan hundatti lammiilee buqqa’anii fi miidhaan irra gahee garagaarsaa fi deeggarsa gochuuf sochii qindaa’aan taassifamaa jiraachuu mirkaneessaniiru. Buusaa Gonofaan Naannoo Oroiyaa bakkeewwan balaaf saaxilaman adda baasuun hojii of- eeggannoo duraa akka taasisaniif gorsaa turuusaas ibsaniiru.
Deeggarsi Dhaabbilee Wal’aansaaf taassifamu Milkaa’ina tajaajila Fayyaatiif Gumaacha  guddaa qaba-Biiricha
Aug 7, 2025 40
Hagayya 01/2017(TOI)-Deeggarsi Dhaabbilee wal’aansaa naannichaaf taassifamu tajaajila fayyaa milkeessuuf gumaacha akka qabu Biiroon Fayyaa Naannoo Oromiyaa beeksise. Dhalattoonni Naannicha biyya Alaa fi biyya keessaa jiran deeggarsa meeshaalee wal’aansaa adda addaa birrii miiliyoona 90 olitti tilmaamamu Godina Harargee Lixaatti kan argamu Hospitaala Asaboof arjoomaniiru. Sagantaa wal-harkaa fuudhinsa deeggarsichaa irratti kan argaman Itti Aanaan Itti Gaafatamaa Biiroo Fayyaa Oromiyaa Dr. Bokonaa Guutaa, Deeggarsi dhaabbilee wal’aansaaf taassifamu tajaajila fayyaa Milkeessuuf gumaacha guddaa qaba jedhaniiru. Mootummaan Naannichaa Dhaabbilee fayyaa babal’isuu, dhiheessii qorichaa fooyyessuu fi hojii ogeeyyii fayyaa waliin gahuu xiyyeeffannoon raawwachaa jiraachuu ibsaniiru. Mootummaan Naannichaa milkaa’ina hojii walii galaa damee fayyaan taassisu qaamoleen qooda fudhattootaa deeggarsa godhan akka cimsan waamicha dhiheessaniiru. Itti Gaafatamaan Qajeelcha Fayyaa Godina Harargee Lixaa Ahimaddiin Mahaammad meeshaaleen wal’aansaa kunneen siree wal’aansa baqaqsanii hodhuu, qorannoo dhukkubaa, fi tajaajila wal’aansa dhukkubsattoota ciisaanii waldhaanamanii akka keessatti argamu ibsaniiru.   Keesumaa Dhalattooni Godinichaa Biyya Alaa jiraatan deeggarsa meeshaalee wal’aansaa yeroo yerootti taassisan dhaqqabamummaa tajaajila fayyaa babal’isuuf gumaacha olaanaa taassisaa jiraachuu ibsaniiru. Hanga ammaatti Godinichatti deeggarsi meeshaalee wal’aansa adda addaa Daaroo Labuu, Hirnaa fi Hospitaala Baddeessaaf birrii miiliyoona 250 olitti tilmaamamu taassisuu dubbataniiru. Deeggarsi hospitaala Asabootiif taassifame hawaasa naannichaaf tajaajila wal’aansaa guutuu kennuuf kan gargaaru ta’uu ibsuun, qaamolee deeggarsa taassisan galateeffataniiru.
Inistiitiyuutichi dameele qorannoo fi leenjii galmoota guddina biyyaa bu’ura godhatan irratti hojjechaa  jira
Aug 7, 2025 37
Hagayya 01/2017(TOI)-Inistiitiyuuiin leenjii teekniikaa fi ogummaa federaalaa dameele qorannoo fi leenjii galmoota guddina biyyaa bu’ura godhatan irratti hojjechaa akka jiru ibse. Inistiitiyuuiin leenjii teekniikaa fi ogummaa federaalaa qorannoo raawwii karoora bara bajataa 2017 fi kalattiiwwan bara bajataa jalqabameerratti marii gaggeesseera. Hooggantoonni olaanoon inistiitiyuutichaa maricharratti hirmaatan turtii TOI waliin taasisaniin bara bajataa jalqabame qulqullina irratti hundaa’uun damee leenjii teekniikaa fi ogummaan jiddugala ga’oomaa baha Afriikaa ta’uuf hojiin jalqabame nicima jedhaniiru. Daarektarri tajaajila hawaasaa inistiitiyuutichaa Geetinnat Tashoomaa akka jedhanitti, dhaabbatichi ergama biyyaalessaa milkaa’inaan bahachuuf hojjechaa jira. Keessumaa qorannoo fi leenjii utubaawwan dinagdee biyyaalessaa bu’ura godhatan akkasumas cehumsa teeknooloojiirratti hojii bu’a qabeessa hojjechaa jira jedhaniiru. Bara bajataa jalqabames qulqullin irratti hundaa’uun ergama biyyaalessaa qabachuun jiddu gala ga’oomaa baha Afriikaa ta’uuf xiyyeeffannoon akka hojjetu ibsaniiru. Qorannoon Dirree Dawaatti gaggeeffame hojiilee qorannoo fi leenjii karaa qindaa’aas fi walhubateen gaggeessuuf bu’urri gaariin ka itti argame ta’uu kan ibsan ammoo daarektara mirkaneessa qulqullinaa Dr. Hayilamaariyam Mitikkuuti. Hojiileen gama leenjii, qu’annoo fi qorannoo, teeknooloojii fi misooma intarpiraayizootaan hojjetamaa jiran jiddugaala ga’oomaa baha Afriikaa ta’uun faayidaalee dinagdee biyyaalessaa haalaan guddisuuf akka hojjetu dubbataniiru.
Tajaajila tola ooltummaa fayyaa baranaatiin namoota miiliyoona shan tajaajiluuf hojiin jalqbameera
Aug 6, 2025 68
Adoolessa 30/2017(TOI)- Tajaajila tola ooltummaa fayyaa baranaatiin namoota kaffalanii waldhaanamuu hindandeenye miiliyoona shan tajaajiluuf hojiin jalqbamuu ministeerri fayyaa beeksise. Hoospitaalli walii gala Eekkaa Kotobee komishinii qindeessaa hirmaannaa hawaasaa fi tola ooltummaa bulchiinsa magaalaa Finfinnee waliin ta’uun tajaajila tola ooltummaa gannaa qorannoo fayyaa bilisaa jalqabsiiseera. Tajaajilli kun mata duree “tola ooltummaan hawaasa fayya buleessaaf” jedhuun gorsa, qorannoo fi waldhaansa fayyaa torbee tokkoof nikennama. Ministira fayyaa Dr. Maqdas Dhaabaa dabalatee daarektarri olaanaa hoospitaala Eekkaa Kotobee Dr. Muluqan Tasfaayee fi hooggantoonni olaanoon bulchiinsa magaalaa Finfinnee saganticharratti argamaniiru. Ministirri fayyaa Dr. Maqdas Dhaabaa wayita kana tajaajilli tola ooltummaa ofkennuu kan gaafatu ta’uu eeranii, waggoottan jjjiiramaa darban hojiileen tola ooltummaa hedduun hojjetamuu beeksisaniiru. Hojii Kanaan namoota miiliyoona 4 tuqaa 5’f tajaajilli waldhaansaa kennamuu ibsanii, barana namoota miiliyoona shan waldhaanuuf hojjetamaa jiraachuu eeraniiru. Waggaa darbe harka qalleeyyii kuma 80’f gorsii fi qorannoon bilisaa hoospitaala waliigalaa Eekkaa Kotobeetti kan kenname yoo ta’u barana namoota kuma 100 caalaniif qaqqabuuf nihojjetama jedhaniiru. Daarektarri olaanaa hoospitaala waliigalaa Eekkaa Kotobee Muluuqan Tasfaayee gamasaaniin, tajaajilichi ogeeyyonni fayyaa tola ooltummaa qabatamaan kan ittiin raawwatanidha jedhaniiru.  
Diinagdee
Deeggarsa Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyophiyaa guddichaaf taassisnu cimsinee Itti fufna
Aug 7, 2025 39
Hagayya 01/2017(TOI)-Ijaarsa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa guddichaaf bittaa boondii fi arjoomaa taassisan cimsanii akka itti fufan Jiraattonni Naannoo Oromiyaa Godina Iluu Abbaaboor TOI dubbise ibsan. Jiraattota Godinichaa Yaada kennan keessaa obbo Taarraqany Alamaayyoo dhagaan bu’uuraa ijaarsa hidhichaa yeroo kaa’amee eegalee hanga ammaatti waggaa waggaan boondii bituun gumaacha taassisaa akka turan dubbataniiru. Yeroo ammas eebba hidhichaa hawwiin eeggachaa boondii bitachuu isaanii ibsuun, deeggarsa isaanii akka itti fufan mirkaneessaniiru. Akkasumas, Aadde Soofiyyaa Jamaal jiraattota naannoosaanii waliin ta’uun ijaarsa hidhichaaf itti fufinsaan boondii bituun hirmaachaa turuu isaanii ibsaniiru. Bara kanas boondii bitachuu isaanii ibsuun namoonni biroonis adeemsa ijaarsa hidhichaa keessatti ashaaraasaanii akka kaa’an qindeessaa jiraachuu ibsaniiru. Deeggarsaa fi hirmaannaa hidha haaromsaaf taassisan itti fufuusaanii kan ibsan obbo Xilahuun Takkaa ammas hanga hidhichi eebifamutti guumaachasaanii akka taassisan dubbataniiru. Godinichatti dhagaan bu’uuraa Hidha Haaromsa Itiyoophiyaa Guddichi erga kaa’amee eegalee hirmaannaa hawaasaan deeggarsi birrii Miiliyoona 150 ol taassifamuu Itti gaafatamaan waajjirra Koomunikeeshinii Godina Iluu Abbaaboor obbo Tolasaa Asaffaa ibsaniiru. Ganna kanas birrii Miiliyoona 20 walitti qabuuf karoorfamee hojjetamaa jiraachuu ibsuun hanga ammaatti deeggarsi birrii miiliyoona 10 ol walitti qabamuu dubbataniiru. Aanaalee Godinichaa hundatti jaarsa hidhichaaf deeggarsi hawaasaan taassifamu hanga xumuraatti cimee akka itti fufu ibsaniiru.
Naannichatti dhaabbileen bishaanii tajaajilasaanii ammayyeessuuf hojii hojjetameen bu’aan argameera
Aug 5, 2025 93
Adoolessa 29/2017 (TOI)- Naannoo Oromiyaatti tajaajila dhaabbilee bishaanii ammayyeessuu fi galiisaanii akka guddisan hojii hojjetameen bu’aan argamaa dhufuusaa biiroon bishaanii fi inarjii naannichaa beeksise. Biirichi hojii bara darbe hojjetamanii fi karoora damichaa bara 2018 irratti magaalaa Adaamaatti mari’achaa jira. Hooggantuun biiroo bishaanii fi inARJII naannoo Oromiyaa injiinar Miiliyoon Baqqalaa TOI’f akka ibsanitti, tajaajila bishan dhugaatii qulqulluu fooyyessuu fi walgahiinsa mirkaneessuuf xiyyeeffannoon hojjetamaa jira. Kenniinsa tajaajilaa tuttuqaarraa bilisoomsuun galii damicharraa argamu sirnaan walitti qabuu, oomishtummaa bishaanii dabaluu fi tajaajila si’ataa hawaasaaf kennuu irratti jalqabbiin gaariin jiraachuu dubbataniiru. Dhaabbilee tajaajila bishaanii naannichaa 235 keessaa dhaabbileen 95 karaa dijitaalaa tajaajila kennaa akka jiran ibsaniiru. Dhaabbileen kunneen bajata mootummaa jalaa bahanii baasiin ofdanda’uun ofdanda’anii hojii suphaa fi babal’isaa hojjechuu akka danda’an hojii hojjetameen bu’aan onnachiisaan argamuu injiinar Miiliyoon ibsaniiru. Dhaabbileen bishaanii magaalota 54 galiin ofdanda’anii suphaa fi hojii babal’isuu raawwachaa akka jiran himaniiru. Daarektarri bulchiinsa dhaabbilee bishaan dhugaatii biirichaa obbo Jabal Abbaafiixaa gamasaaniin, dhaabbileen tajaajila bishaanii magaalaa fi baadiyyaa akka qindooman taasifamuu dubbataniiru. Kilaastaraan gurmeessuun kenniinsa tajaajilaa, bishaan oomishuu, Faayinaansii fi bulchiinsaan humna fooyya’aa kan qaban waliin walitti hidhuun hojmaata ammayyeessuurraa eegalee muuxannoo fi qabeenya waliin fayyadamuun raawwii fooyya’aa akka galmeessisan taasifamuu himaniiru. Haala Kanaan bara bajataa xumurame bishaan dhugaatii meetiriik kuubii miiliyoona 176 oomishuun akka danda’ame yaadachiisanii, tajaajila ammayyeessuun galii birrii biiliyoona 4 caalaa argachuusaanii ibsaniiru.
Daandiin Qilleensaa Itiyoophiyaa bara Baajataa 2017tti Doolaara Biiliyoona 7 tuqaa 6 galche
Aug 5, 2025 102
Adoolessa 29/2017(TOI)-Daandiin Qilleensa Itiyoophiyaa Bara Baajataa darbetti Doolaara Biiliyoona 7 tuqaa 6 galchuusaa Hojii Raawwachiisaa Olaanaan Daandii Qilleensichaa Masfin Xaasoo ibsan. Hojii raawwachiisaa olaanan kun raawwii hojii daandiin qilleensichaa A.LA bara 2024/25 yookiin bara baajataa 2017 ilaachisuun ibsa kennaniiru. ibsa isaaniin, bara baajatichaatti tajaajilli Geejibaa damee daandii qilleensaan dhiibbaa geessisaa turuu isaa hubachiisaniiru. Waraanni biyyoota Addunyaa adda addatti uumaman, bara baajataa darbetti Dinagdeen Addunyaa qabbanaa’aa fi akkasumas taateewwan damee Geejiba Qilleensaa qoraa turan ta’uu yaadachiisaniiru. Bara baajatichaatti Addunyaarratti imaltoota biiliyoona shan tajaajila geejiba qilleensaan imalchiisuun kka danda’ame eeruun, daandiin Qilleensa Itiyoophiyaa imaltoota miiliyoona 19 ol imalchiisuu ibsaniiru. kanneen keessaa miiliyonni 15 tuqaa 2 Imaltoota Idil Addunyaa, akkasumas miiliyoona 3 tuqaa 9 imaltoota biyya keessa ta’uu dubbataniiru. kanarra darbuun fe’isa toonii kuma 785 fi 323 imalchiisuun kan bara darbee yeroo walfakkaataan yoo madaalamu dhibbantaa afur caalmaa galmeessiseera. Bara baajataa kana galiin doolaara biiliyoona 7 tuqaa 6 galmaa’e kan bara darbee waliin yeroo madaalamu guddinni dhibbentaa 8 argameera jedhaniiru. Daandiin Qilleensa Itiyoophiyaa Tarsiimoo guddina saffisaa Hordofuun bu’aa gaarii galmeessisuu ibsaniiru. Akka fakkeenyaatti bara baajatichaatti bakkeewwan gahumsa balallii haaraa Idil Addunyaa 6 dabaluun akka danda’ame ibsaniiru.
Viidiyoo
Saayinsii fi teeknooloojii
Tajaajiloonni mootummaa 900 caalan tariismoo dijitaal Itiyoophiyaa 2025’n dijitaalaayiz taa’aniiru
Jul 26, 2025 341
Adoolessa 19/2017(TOI)- Tajaajiloonni mootummaa 900 caalan tariismoo dijitaal Itiyoophiyaa 2025’n dijitaalaayiz gochuun akka danda’ame ministeerri innoveeshinii fi teeknooloojii beeksise. Ministera innoveeshinii fi teeknooloojiitti dursaan hojii raawwachuusaa damee dinagdee dijitaalaa Siyyum Mangashaa TOI’f akka ibsanitti, tarsiimoo dijitaal Itiyoophiyaa 2025 dhugoomsuuf hojiileen hedduun hojjetamaniiru. Tarsiimoon kun hojiirra ooluu erga jalqabee asitti jijjiiramoonni hedduun dameelee garagaraan galmaa’uusaanii dursaan hojii raawwachiisasa kun eeraniiru. Sirna kaffaltii dijitaalaa gama diriirsuun, tajaajila dijitaalaa gama bal’isuutiin akkasumas waraqaa eenyummaa dijitaalaa kennuun hojiin quubsaan hojjetamuu fakkeenya kaasaniiru. Tarsiimoo dijitaal Itiyoophiyaa 2015’n jiddugaleessonni daataa ijaaramuusaanii akkasumas dhiheessiin intarneetii fi elektiriikii babal’achaa dhufuu ibsaniiru. Baay’inni fayyadamtoota Moobaayilii fi Intarneetii dabaluusaa fi sirni kaffaltii dijitaalaa dabalaa akka jiru ibsaniiru. Hojii raawwachiiftuun olaanaa Itiyoo Telekoom ireehiywoot Taammiruu raawwii hojii bara bajataa 2017 wayita dhiheessan magaalota 16 neetwoorkii 5G fi magaalota 512 neetwoorkii 4G qaqqabsiisuun akka danda’ame ibsuunsaanii niyaadatama. Buufataaleen Moobaayilii hedduun ijaaramuusaanii kaasanii, yeroo ammaa sadarkaa biyyaalessaatti buufataaleen moobaayilii kuma 10 caalan tajaajila kennaa akka jiran ibsanii, baay’ina fayyadamtootaa miiliyoona 83 tuqaa 2’n gahuun akka danda’ame ibsuunsaaniis niyaadatama. Tarsiimoo dijitaal Itiyoophiyaa 2025’n amma ammaatti tajaajiloota mootummaa 900 caalan dijitaalaayiz gochuun akka danda’ame ministeera innoveeshinii fi teeknooloojiitti dursaa hojii raawwachiisaan damee dinagdee dijitaalaa Siyyum Mangashaa ibsaniiru. Tajaajiloota mootummaa dijitaalaayiz gochuun tajaajiloota akka si’achiisu kaasanii, tajaajilli bu’a qabeessi tajaajila jiddugala tokkoo Masoob kennaa jiru fakkeenyaaf kaasaniiru. Daarektarri olaanaa abbaa taayitaa bittaa mootummaa fi bulchiinsaa Masarat Masqalee gamasaaniin, sirna bittaa mootummaa fi bulchiinsaa dijitaalaayiz gochuusaa ibsaniiru. Kenniinsa tajaajilaa si’ataa fi saffisaa gochuun gumaacha olaanaa taasisaa jiraachuu dubbataniiru. Sagantaa waraqaa eenyummaa biyyaalessaatti ogeessi kutaa seeraa fi imaammataa Gabri’eelaa Abrihaam, dhimmoota ijaarsa dijitaal Itiyoophiyaaf dandeessisan keessaa tokko tajaajila waraqaa eenyummaa dijitaalaa ta’uu ibsaniiru. Sirni hojmaataa kun hojeeffamuu erga jalqabee kaasee hojmaattonni karaa seeraan alaa qophaa’anii turanii fi waaraqaa irratti bu’uureffatan hambisuun akka danda’ame ibsaniiru. Odeeffannoon kun amma qindaa’etti namoonni miiliyoona 20 tuqaa 4 caalan waraqaa eenyummaa dijitalaa fudhachuuf galmaa’uunsaanii beekameera.
Leenjiin Teekinooloojii Itiyo-koodarsii beekumsaa fi Dandeettii Teekinooloojii guddifachuuf  nu gargaareera
Jul 25, 2025 277
Adoolessa 18/2017(TOI)- Leenjiin Dijiitaalaa Itiyo-koodarsii beekumsaa fi Dandeettii Teekinooloojii duraan qabnu guddifachuuf nu gargaareera jechan leenjitoonni hojjettoota Mootummaa Godina Shawaa Lixaa. Leenjitoota Itiyoo-koodars TOI’n dubbise akka ibsanitti, leenjichi Meeshaalee Dijiitaalaa Ammayyaa hojiirra olchuu dandeessisuun dandeettii isaanii guddifachuun bu’aa qabeessa kan taasisudha. Leenjitoota keessaa ObboDarajjee Fiqaaduu, leenjicha fudhachuu isaaniin gammaduu isaanii dubbachuun, hojjettoonnii fi dargaggoonni dandeettii isaanii guddisuu fi hojii haaraa adda addaa uummuuf leenjicha hordofuu akka qaban kaasaniiru. Leenji’aa biraan obbo Rafeeraa Dhaabasaa gama isaaniin, bara Teekinooloojii kanatti leenjicha fudhachuu isaaniitti gammaduu ibsuun beekumsa fi dandeettii isaanii akka isaaniif guddise dubbataniiru. Dabalataan Leenjii Itiyoo-Koodarsii kan fudhatan Galaanee Malkaa gamasheen, leenjiin Itiyoo–koodars bara dijiitaalaatti mataashee gahoomsuun dorgomaa ta’uuf dandeettii Teekinoolojiishee guddisuuf akka ishee dandeessise dubbatteetti. Godina Shawaa Lixaatti Hogganaan Waajjira Paabilik sarvisii fi Qabeenya Misoona namaa Aadde Addisuwaa Shaanqoo, Godinichatti leenjii Itiyoo-koodarsiin Hojjettoota Mootummaa fi dargaggootaaf dandeettii Teekinooloojii Dijiitaalaa gabbifachuuf hojii bal’aan hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru . Leenjichi walitti Hidhaminsa Teekinooloojii uumuu fi dandeettii dargaggootaa guddisuuf akkasumas hojii haaraa uumuuf qooda olaanaa kan qabu ta’uu ibsuun, Godinichatti Hawaasa fedhii qabu leenjisuuf gara hojiitti galamuu dubbataniiru. Leenjichi lammii teekinooloojiin gahoome uumuuf kan deeggaru waan ta’eef keessumaa dargaggoonni carraa Mootummaan mijeesse sirnaan fayyadamuu akka qaban hubachiisaniiru. Godina Shawaa lixaatti bara baajataa 2017tti hojjettoota mootummaa kuma 29 fi dargaggoonni leenjicha marsariitiin leenji’uun waraqaa ragaa fudhachuu dubbataniiru.
Labsichi yaada kalaqa lammiilee bu’aa qabatamaatti jijjiiruuf kan dandeessisudha-Ministira Dr. Ballaxaa Mollaa
Jul 19, 2025 480
Adoolessa 12/2017(TOI)-Labsiin Istaart aappii yaada kalaqa lammiilee bu’aa qabatamaatti jijjiiruuf kan dandeessisudha jedhan Ministirri innoveeshinii fi teeknooloojii Dr. Ballaxaa Mollaa. Manni maree bakka bu’oota umataa walgahii ariifachiisaa 2ffaa Kamisa darbe taa’een labsii Istaart Aappii mirkaneessuunsaa nibeekama. Ministirri Innoveeshinii fi teeknooloojii Dr. Ballaxaa Mollaa የlabsichi mirkanaa’uusaa ilaalchisuun TOI’f ibsa kennaniiru. Ibsa taasisaniinis Itiyoophiyaan ijaarsa dinagdee damdaneessaa baasuun hojjechaa jiraachuu kaasanii, kanaanis milkaa’inoonni galma’uusaa dubbataniiru. Yaadonni kalaqaa akka dameelee biroo ijaararsa dinagdee biyyaaf bu’ura akka ta’an gochuuf labsiin qophaa’uusaa ministirichi ibsaniiru. Labsichi dirree Istaart aappii uumuun ijaarsa dinagdee dijitaalaaf bu’ura akka ta’u gochuuf akka ta’e dubbataniiru. Gama biraatiin dargaggoonni Itiyoophiyaa dandeettii dilbii qaban caalaatti baasanii guddina biyyaaf akka oolchan barbaachisaa waan ta’eef labsichi qophaa’uusaa ibsaniiru. Labsiin mirkanaa’e dirree Istaart aappii gabbisuuf haala mijataa akka uumu ministirichi dubbataniiru. Qormaata damee Kanaan jiran furuun dargaggoonni yaada qaban carraalee uumamanitti akka fayyadaman akka dandeessisu ibsaniiru. Lammiileen yaada qaban bu’aa qabatamaatti akka jijjiiran haala mijataa kan uumu ta’uu ministirichi ibsaniiru. Itiyoophiyaan dirree Istaart aappii idil addunyaatti akka dorgomtu kan dandeessisu ta’uu dubbatanii, labsichi kaampaaniiwwan teeknooloojii guddaa uumuuf kan dandeessisudha jedhaniiru. Gumaachi labsichi biyyaaf gumaachu olaanaa waan ta’eef bu’a qabeessummaasaaf xiyyeeffannoonakka hojjetamu mirkaneessaniiru.
Tarsiimoon Dijiitaalaa Itiyoophiyaa 2030 beekumsa Dijiitaalaa babal’isuun, humna raawwachiisummaa dhaabbiilee guddisuu irratti kan kaayyeffatedha-Ministira Ballaxaa Mollaa
Jul 18, 2025 399
Adoolessa 11 /2017(TOI)-Tarsiimoon Dijiitaalaa Itiyoophiyaa 2030 beekumsa Dijiitaalaa babal’isuun, humna raawwachiisummaa dhaabbiilee fi namoota dhuunfaa guddisuu kaayyoo furtuu godhachuusaa Ministirri Innooveeshinii fi Teekinooloojii Dr, Ballaxaa Mollaa ibsan. Ministeerri Innooveeshinii fi Teekinooloojii sanada Imaammata ‘’Dijiitala Itiyophiyaa 2030” irratti qooda fudhattoota waliin marii gaggeessaa jira. Ministirichi wayita kana akka ibsanitti, Imaammata Dijiitaalaa Itiyoophiyaa 2030 Milkaa’inoota Imaammata Dijiitaalaa Itiyoophiyaa 2025 argaman irratti bu’uurefame gudiina Dijiitaalaa haaraa adda addaa irratti xiyyeefannoo kan godhatedha. Imaammanni kun yaad-rimeewwan hubannoo nam-tolchee fi bu’uuraalee misooma dijiitaala ummataa irraa kaasee hanga Magaalota Ismaartii, Daldalaelektirooniksii Daangaa Qaxxaamuraa fi birmadummaa dijiitaalaa hammatee kan qophaa’e ta’uu ibsaniiru. Imaammatichi Teekinooloojii Fayyadamuun carraa hojii uumaman, misooma haqa qabeessaa fi hirmachisaa, akkasumas badhaadhina hunda galeessa kaayyoo godhatee kan diriirfame ta’uu dubbataniiru. Kaayyoon ijoo tarsiimoo kanaa keessaa Beekumsa Dijiitaalaa babal’isuun humna raawwachiisummaa dhaabbilee fi nama dhuunfaa ijaaruun tokko akka ta’e ibsaniiru. kaayyoowwan tarsiimoo kanaa keessaa tokko, Guddina Dinagdee Dijiitaalaa Hirmaachisaa ta’e saffisiisuu,dhaqabummaa Dijiitaalaa waliigalaa guddisuun, Itiyoophiyaan Invastimantii Dijiitaalaa Alaaf kallattiin filatamtuu akka taatu ta’uu ibsaniiru. Itti dabaluunis, ragaa biyyaa fi haala Teekinooloojii Idil-Addunyaa akkasumas fedhii Misoomaa Biyyoolessaa, odeeffannoo bu’uura godhate walitti qabuu fi xiinxaluun utubaa misooma dijiitaalaa fi kallattiiwwan xiyyeeffannoo adda kan baase ta’uu ibsaniiru.
Ispoortii
Magaalichatti dirreen ispoortii fi bakki Daa’imman itti tapahatan Baasii Birii Biiliyona 5 oliin  ijaarame eebbifamuun tajaajilaaf banameera 
Jul 8, 2025 838
Adoolessa 01/ 2017 (TOI)- Magaalaa Finfinneetti dirreen ispoortii fi bakki Daa’imman itti tapahatan Baasii Birii Biiliyona 5 oliin ijaarame eebbifamuun tajaajilaaf banamuusaa kantiibaa Adaanech Abeebee ibsan. Dirreen ispoortii 122 fi bakkeewwan daa’imman itti tapahatan kuma 1 fi 155 kutaa Magaalotaa 11tti baasii birrii biiliyoona 5 oliin ijaaraan guyyaa hara’aa tajaajilaaf banamaniiru. Kantiibaa Adaanech Abeebee har’a ganama bu’uuraalee Misoomaa dirreewwanIspoortii fi bakkeewwan daa’imman itti taphatan Kutaa Magaalaa Lammii Kuraa Naannoo Kondeemineemii Marii Loqqee fi Kolfee Qaraaniyootti Ijaaraman eebbisuun tajaajilaaf banaa goodhaniiru. Saganticha irratti Kantiibaa Adaanech akka jedhanitti, Bulchiinsi Magaalichaa bara Baajataa 2017tti Pirojektoota kuma 15 fi 960 ijaaruun Xumureera. Bu’uuraalee Misoomaa Ijaaruuf Baasii Birrii Biiliyoona 5 bahe Keessaa Dhibbentaa 50 kan ta’u Jiraattonni Magaalichaa akka buusan Dubbataniiru. Bulchiinsi Magaalichaa waggoota lamaan darban bakka Daa’imman kuma 3 fi dhibba 800 ol itti taphatan ijaaruusaa ibsaniiru. Yeroo, Beekumsaa fi Hirmaannaa Hawaasaa Qindeessuun Daa’immanii fi dargaggootaaf dursa kennuun hojjetamaa jiraachuu dubbataniiru. Hojiiwwan kun daa’immanii fi dargaggoonni qaamaa fi sammuun gahoomanii akka guddataniif kan isaan dandeessisu ta’uu eeruun, gara fuulduraatti damee Ispoortiin waltajjii Ardii fi Addunyaa irrattii bu’aa fooyya’aa fiduuf qooda akka qabu eeraniiru. Hogannaan biiroo Dargaaggoo fi Ispoortii Bulchiinsa Magaalichaa Balaayi Dajan gama isaaniin, bakkeewwan Shaakala Ispoortii Magaalichatti Ijaaraman dhaloota Qaamaa fi sammuun gahoomee biyya fudhatu ijaaruuf faayidaansaa olaanaadha jedhaniru
Eegumsa naannoofi haala qilleensaa
Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii ni’eegama- Inistiitiyuuticha 
Aug 7, 2025 31
Hagayya1/2017(TOI)- Bakkeewwan Rooba ganna fayyadmanitti baatii lamaan dhufan Roobni Idileen olii waan eegamuuf saxilamummaa lolaa hir’isuuf xiyyeeffannoon taassifamuu akka qabu Inistitiyuutiin Meetiriyooloojii Itiyoophiyaa beeksise. Inistitiyuutichi gamaggama waliigalaa dhiibbaa haala qilleensaa baatii ganna walakkaa fi haala Qilleensa baattiiwwan gannaa hafan eegamu irratti ibsan kennaniiru. Daarektarri olaanaan Inistitiyuutichaa Faxxanaa Tashoomaa ibsa har’a kennaniin , Inistitiyuutichi haala qilleensaa birraa, Arfaasaa, fi gannaa dhiheessaa jiraachuu dubbataniiru. Keessumma biyyittiitti bakkeewwan rooba gannaa fayyadaman Roobni Misooma Hawaasummaa fi Dinagdee saffisiisuu dandeessisan akka jiru ibsaniiru. Fayyadamtoonni rooba gannaa idilee fi idileen olii argachaa jiraachuu ibsuun, kunis misooma midhaanii dabalatee qonnaaf, hidha guutuu fi, qabeenya bishaan lafa jalaa dabaluu fi misooma jallisiitiif kan oolu carraa gaarii ta’uu dubbataniiru. Tamsa’inni rooba batii Waxabajjii fi Adoolessaa buufataalee Inistitiyuutichaa 227 keessatti olaanaa ta’e galmaa’uu dubbataniiru. Baatiiwwan Fuulduraa Hagayyaa fi Fulbaanaas roobni Idilee fi idileen olii waan roobuuf bakkeewwan midhaan gannaa omishaniif faayidaa olaanaa kan qabu waan ta’eef, bakkeewwan jiidhinsi itti hir’atanittis bishaan guddaa akka qabatan kan dandeessisu ta’uu dubbataniiru. Gama biraan ooyruu qonnaa irra bishaan ciisuu, midhaan bishaaniin liqimfamuu, dhiqama biyyee fi sigigni lafaa baadiyaa fi magaalatti akkasumas balaa lola geessisuu waan danda’uuf hojii of-eegganoo duraa irratti xiyyeeffannoon hojjetamuu qaba jedhaniiru. Saaxilamummaa lolaa hir’isuuf baadiyaa fi magaalatti bo’oowwan lolaa qulqulleesuu fi sirreessuu, akkasumas, naannoolee balaa sigiga lafaaf saaxilamoo ta’an irratti uummanni eeggannoo akka godhan hubachiisaniiru. Inititiyuutichi Ministeera Bishaanii fi Inarjii dabalatee qaamolee qooda fudhattootaa biroo waliin ta’uun odeeffannoo raaga haala qilleensaa sirnaan dhaqqabamaa gochuuf hojjechaa jiraachuu ibsaniiru. Dabalataanis Rooba baatiiwwan gannaa irraa fayyadamoo ta’an Awwaash, Abbay, Baaroo Akooboo, Gibee fi kanneen biroo keessatti saaxilamummaa lolaa hir’isuuf sektroota hundaa waliin qindoomina hojjetamaa jira jedhaniiru.
Hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban godina Wallagga Lixaatti hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa jiru
Aug 6, 2025 59
Adoolessa 30/2017 (TOI)- Hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban godina Wallagga Lixaatti hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa jiraachuu kutaaleen hawaasaa garagaraa TOI’n dubbise dubbatan. Sagantaan ashaaraa magariisaa Itiyoophiyaa wabii nyaataa mirkaneessuuf, lafa qullaatti hafe magariisa gochuu fi dhiibbaa jijjiirama qilleensaa ittisuuf kaayyeffatee waggootta toorban darban hojjetamaa jira. Baranas mata duree “dhaabuun bayyanachuu” jedhuun guyyaa tokkotti biqiltuun miiliyoona 714 tuqaa 7 dhaabuun seenaa haaraa galmeessisuun danda’ameera. Kutaaleen hawaasaa garagaraa godina Wallagga Lixaa TOI’n dubbise hojiileen misooma ashaaraa magariisaa waggoottan darban hojjetaman faayidaa garagaraa kennaa akka jiran mirkaneessaniiru. Obbo Eliyaas Lammii, obbo Bal’inaa Tarfaa fi obbo Tsaggaayee Tasammaa yaada kennaniin, sagantaan misooma ashaaraa magariisaa qabeenya waliin hojjennee waliin fayyadamnu ta’uu qabatamaan mirkaneessaa jirra jedhaniiru. Sagantaa biqiltuu dhaabuu waggoottan jijjiiramaa misoomni kuduraa fi muduraa akkasumas misoomni bunaa bu’aan qabatamaan irraa argamaa akka jiru kaasaniiru. Eegumsa naannoo fi tajaajila nyaata beelladaaf akkasumas dameelee dinagdee biroof ashaaraansaa mul’achuu ibsanii, misooma kana cimsinee itti fufna jedhaniiru. Waajjira qonnaa godina Wallagga Lixaatti dursaan garee eegumsa naannoo obbo Fiqruu Birhaanuu, faayidaan misooma ashaaraa magariisaa ifatti kan mul’atuu fi fayyadamtoonnis raga bahaa akka jiran kaasaniiru. Godinichatti lafti heektaara kuma 6 caalaan biqiltuuwwan garagaraan qabamuu mirkaneessaniiru. Hojiin kun ciminaan akka itti fufu eeranii, biqiltuu kunuunsuun bu’aaf qaqqabsiisuun barbaachisaadha jedhaniiru.
Sagantaan ashaaraa magariisaa bu’a qabeessummaa misoomaa fi eegumsa qabeenya uumamaaf gumaacha taasisaa jira
Aug 6, 2025 52
Adoolessa 30/2017(TOI)- Sagantaan ashaaraa magariisaa bu’a qabeessummaa misoomaa fi eegumsa qabeenya uumamaaf gumaacha taasisaa jiraachuu dhaabbanni hawaasa siviilii beeksise. Sagantaan ashaaraa magariisaa kaka’umsa ministira muummee Dr. Abiyyi Ahimadiin raawwatamaa jiru bosonni akka bayyanatu gochuun bu’aa guddaan irraa argameera. Hojiin dhaabbileen hawaasa siviilii eegumsa uumamaarratti hojjetan ashaaraa magariisaa waliin kan walqabate waan ta’uu TOI’tti himaniiru. Hojii gaggeessaan olaanaa dhaabbata eegumsaa fi misooma qabeenya uumamaa egereerratti hojjetuu Takla’aragaayi Jiraannee akka jedhanitti, dhaabbatichi bosonoota uumamaa kunuunsuu akkasumas biqiltuu qopheessuun qonnaan bultoonni akka dhaaban gochuun bosonoota namtolchee misoomsaa jira. Ashaaraan magariisaa misoomaa fi eegumsa bosonaa dhaabbannisaanii raawwatu waliin walqabachuun kan adeemsifamuu fi faayidaa hedduu gumaachaa akka jiru ibsaniiru. Sagantichi xaa’ummaa fi oomishtummaa lafaa guddisuun, gadhiisii gaazii faalu hir’isuu fi jijjiirama haala qilleensaa damdamachuuf faayidaa hedduu gumaachaa akka jiru dubbataniiru. Hojigaggeessaan dhaabbata Itiyoophiyaatti eegumsa uumamaa fi lubbuqabeeyyii Sisaay Asfawu gamasaaniin, dhaabbannisaanii misooma bosonaa, eegumsa lafa bishaan qabatuu akkasumas hojii qonna walmakaan qonnaan bulaan misooma bosonaa fi qonna walmakee akka hojjetu gochuun misoomaa fi eegumsa lubbu qabeeyyiif gumaacha taasisaa jira jedhaniiru.
Baay’inaan Kan Dubbifaman
Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu kennaniifi ragaa kennaan itti fayyadamuu danda'an ifa godhe.
Mar 3, 2023 12440
Guraandhala 24/2015(TOI) - Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa guyyaa har'aa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu ittiin kennaniifi ragaa ittiin eeraan fayyadamuu danda'an 'Public Feedback System' jedhamu ifa godhe. Komishinichi Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo waliin ta’uun Appilikeeshinii kana akka hojjete eerameera. Appichi afaanota biyya keessaa shaniin tajaajila kan kennu ta'uun himaeera. Komishinarri Komishinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa Dooktar Saamu’eel Urqatoo akka jedhanitti, komishinichi hojiiwwan jijjiramaa hojjechaa jiru milkeesuuf teeknooloojiiwwan fayyadamaa jiraachuu ibsaniiru. Appilikeeshinichi hojii kan ariifachiisuufi haleellaa fi sodaachisaa ragaa eertootaa fi odeeffannoo kennitootarra gahu kan ittisu ta'uu himaniiru. Kana hordofuun hawaasni karaa appilikeshinii 'Public Feedback System'' yaada kennuudhaan itti gaafatamummaa biyyaalessaa isaa ba'uu qabu gaafataniiru. Daarektarri Olaanaa Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo Obbo Solomoon Sookaa akka jedhanitti, appilikeeshinii kana haleellaa saayibarii eegumsii cimaan kan taasifamuuf ta'uu himaniiru. Waajjira Ministira Muummeetti deetaan dhimmoota Kaabinee obbo Tasfaayee Dhaabaa akka jedhanitti, malaammaltummaa ittisuuf dhaabbanni tokko qofaan hojjetee milkaa'uu hin danda'u. Kanaaf lammileen hunduu miira itti gaafatamummaa qabuun malaan maltummaa ittisuuf hirmaachuu qabu jedhaniiru.
Gabaasa addaa
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015